پبشنهاد اقدامات نرم و جامعه محور برای تبدیل خیابان قیام به گذر پیاده

تصور کنید بخواهید  در یک شامگاه، با خانواده محترم جایی قدم بزنید که دلنشین و مضافا هبجان انگیز باشد، و البته امنیت و فراخی مسیر هم وجود داشته باشد. درضمن دسترسی به آن هم چندان پیجیده نباشد. در شهری مثل یزد، کجا را پیشنهاد میکنید؟

خیابانهای سی تیر و  15 خرداد تهران (ورودی بازار قدیم)، خیابان استقلال در استانبول، خیابان لیجبان در روتردام، واکینگ استریت استکهلم، و بسیاری دیگر از خیابانهای پیاده محور که در قلب بزرگترین شهرهای توریستی جهان هستند، مروج آرامش و روح همزیستی شهری و تعاملات فرهنگی به شمار می‌آیند. در این خیابانها تردد وسایل نقلیه بسیار محدود و تابع شرایط خاص زمانی است. اساسا وجود خیابانهای پیاده رو علاوه بر اینکه به لحاظ فرهنگی، اقتصادی،  اجتماعی و گردشگری حائز اهمیت هستند، بیانگر نوعی اصالت برای شهرهای تاریخی میباشند. در این پیاده‌راه‌ها، کسب و کارهای سنتی (بویژه مبتنی بر کالاهای مصرفی) رونق خوبی خواهند داشت. به لحاظ اجتماعی، هم وجود چنین خیابانهایی کمک وافری به حفظ اصالت، تعاملات خانوادگی و دوستانه، شادی و آرامش در اقشار جامعه میکند. 

به همین دلیل ایده تبدیل خیابان قیام که دو تکیه قدیمی شهر را به هم متصل میکتد، و دسترسی به تعداد زیادی از بازارهای سنتی (زرگرها، مسگرها، خان، بزازها و…) و بزرگترین مسجد شهر به واسطه آن ممکن است،  به یک پیاده راه، مطرح گردیده است. که البته این پیشنهاد نوعی بازگشت به اصالت پیاده روی در بافتهای سنتی، یکپارچه و سرپوشیده یزد قدیم نیز به شمار می آید.

اما چرا چنین هدفی محقق نگردیده است و راهکار آن چیست؟

عوامل متفاوتی در ناکامی فوق نهفته است (از جمله نقش محوری و بدون جایگزین خیابان قیام در ترافیک بافت قدیم، و مضافا آفتاب سوزان تابستان یزد که امکان پیاده روی روزانه در خیابان روباز قیام را فراهم نمیکند) ولیکن به نظر نویسنده، مهمترین عامل را میتوان به نوع نگاه مقامات سازمانهای مسئول به روش تبدیل سواره رو به پیاده رو دانست. روش مبتنی بر اصول صرفا مهندسی و البته دستوری. اصولی که میگوید، چون تبدیل سواره به پیاده رو میتواند به نفع مردم باشد، از پس فردا ورودی خیابان با بلوکهایی مسدود شود و فقط مردم پیاده حق عبور داشته باشند. یا اینکه دفعتا خیابان شخم زده شود و از منابع عمومی دهها میلیارد تومان صرف طراحی و کفسازی خیابان شود، و نتیجه ای آن فقط کسادی چندماهه شاغلین در اصناف، اعتراضات عمومی و بازگشت به کارکرد اولیه باشد. شاید این ناکامی (و البته اهمیت وجود پیاده راه با کارکرد های گفته شده) موجب شد که یک کوچه بن بست در خیابان پرترافیک شهر که دسترسی به آن سهولت ندارد، و از بافت اصیل شهری گسسته است، تحت عنوان گذر فرهنگ و هنر، نوسازی و افتتاح شود و البته اعتراضاتی را به همراه داشته باشد.

در ادامه، یک راهکار نرم و جامعه محور که میتواند در یک دوره شش ماهه و با مشارکت شهروندان، در تبدیل سواره رو قیام به یک پیاده راه طلایی مرکز کشور موثر باشد، ارانه میگردد.

فاز صفر: در این فاز بایستی آنجه در فازهای آتی بیان میشود، و سایر ملاحظاتی که نخبگان با ریزبینی به آن توجه میکنند با ابزار مصاحبه و پرسشنامه های باز و بسته به اطلاع شهروندان ذینفع رسانده شود و علاوه بر نظرخواهی، درخصوص میزان مشارکت آنها در طرح و دلایل مثبت یا منفی انها، بررسی به عمل آید.

فاز اول: پنجشنبه شبها، که به دلیل تعطیلی بازار زرگرها خیابان ترافیک کمتری دارد و از طرفی عموم مردم تمایل بیشتری به تفریحات خانوادگی دارند؛ از غروب آفتاب تا نیمه شب، خیابان قیام پیاده راه خواهد بود و در محور خیابان، بازار شب دایر میگردد. تجربه میدان امام علی (ع) نشان داده است، استقبال خوبی از بازارشب دستفروشان صورت میگیرد، دراینصورت حتی مغازه های موجود در خیابان نیز مشتری بهتر و بیشتری خواهند داشت و احتمالا از اجرای طرح استقبال خواهند نمود.

فاز دوم: در صورت موفقیت فاز اول، پس از دو ماه اجرای آزمایشی، ساعت اجرای برنامه میتواند از عصر باشد، تا بخش بزرگتری از جامعه بتوانند در این حرکت مشارکت داشته باشند.

فاز سوم: پس از دریافت بازخورد از فازهای قبلی، و با رفع ایرادات اجرایی، میتوان برنامه فوق را به روزهای فرد هفته تسری داد. در نتیجه نیمی از شبهای هفته، خیابان قیام به گذرگاه عابراین پیاده اختصاص خواهد یافت و البته خودروها نیز امکان تردد در ساعات روز را خواهند داشت. 

فاز چهارم: تعریف طرح های عمرانی و تجدید ساختار بافت برای بهره گیری بهتر از این پیاده راه، نظیر ایجاد یک خط قطار برقی که دو میدان امیرچقماق و بعثت را به هم متصل نماید و درخصوص برگشت افراد به ابتدای مسیر راهگشا باشد. همچنین تدارک پارکینگ، و سرویس بهداشتی در مسیر و ایستگاههای نمایش خیابانی و … از اقداماتی است که به مرور صورت خواهد پذیرفت.

لازم به ذکر است ملاحظاتی در اجرا وجود خواهد داشت که به برخی از آنها اشاره میشود:

اول اینکه شب بازارها، به تدریج تغییر ماهیت دهند. نوع محصولاتی که در شبهای اول عرضه میشود، ممکن است از اجناس مصرفی باشد که در برخی مغازه ها موجود است ولیکن توسط دستفروش فروخته میشود. به مرور زمان محصولات فرهنگی، صنایع دستی و سنتی جایگاه پررنگ تری پیدا خواهند کرد و این موضوع نیازمند نظارت و مدیریت مناسب آن میباشد.

دوم اینکه بازارشب، با توجه به ایام خاص سال میتواند بصورت موضوعی سازماندهی و برگزار شود. مثلا در دوره های خاصی اختصاص به خیریه داشته باشد. و یا طبق آنچه در بسیاری از کشورها وجود دارد، در مقاطعی به فروش کالاهای دست دوم خانگی و حتی عتیقه اختصاص داشته باشد. راه اندازی بازاچه های دانش آموزی برای آشناسازی کودکان با مبانی کسب و کار هم ایده خوبی است که میتواند در این مسیر اجرا شود.

سوم: برگزاری رویدادهایی نظیر تناتر و موسیقی زنده به جذابیت مسیر خواهد افزود.

چهارم، مسائل فرهنگی و امنیتی ممکن است پیاده سازی مسیر فوق را با چالش مواجه کند. ولیکن چنانچه در مرحله آغازین و حین اجرا، تدابیر لازم اندیشیده شود، جای نگرانی وجود ندارد.

امیدوارم شهر من، جایگاه بهتری برای زیستن باشد. پرانرژی، اصیل، شاد، متمدن، برخوردار، و میزبان مردمان خوب روزگار.