شهر قدیمی میبد از دل خاک بیرون می‌آید!

 

قلعه یا ارگ، حاکم‌نشین شهر بوده و حاکمیت سیاسی محدوده‌ای وسیع خارج از حد مرزهای سیاسی امروزی را برعهده داشته است . 

 

این عمارت خشتی افسانه‌ای، کهن‌ترین بنای استان یزد بوده که بر اساس تازه‌ترین کاوش‌های باستان‌شناسی انجام شده توسط پایگاه پژوهشی میبد، آثاری مربوط به اواسط هزاره‌ی چهارم قبل از میلاد در آن به دست آمده است . 

 

البته قلعه‌ای که امروز با آن مواجه هستیم، توده‌ای خشتی از لایه‌ها و ساخت و سازهای معماری در دوران‌های مختلف تاریخی است اما بارزترین بخش‌های قلعه که در واقع آخرین الحاقات این بناست متعلق به قرن هشتم هجری قمری، هم‌زمان با حکومت آل مظفر و پادشاهی امیر مبارزالدین محمد است . 

 

بستر ارگ به صورت بیضی نامنظمی است که در پهنه‌ی چهار هکتار گسترده شده و به صورت حلزونی از پایین به بالا در پنج طبقه محصور در دیوارهای تو در تو، قد برافراشته و در اوج آن فضای شاه ‌شین مظفری رو به سوی شمال یعنی شارستان میبد، چشم‌اندازی ژرف دارد . 

 

قلعه در پنج حصار محصور بوده و در بیرون آخرین حصار، خندقی عظیم دور تا دور آن را فرا گرفته است که امروزه در محل این خندق باغاتی ایجاد شده که به باغ خندق معروف شده است.

 

این قلعه به لحاظ جایگاه قرارگیری بر فراز شهر و دارا بودن تدابیر دفاعی، آخرین نقطه نفوذ دشمن محسوب می‌شده و تا وقتی بیگانه به درون حصار دژ نفوذ نداشته، قدرت و اقتدار حاکم پابرجا بوده است . 

 

با این وجود بخش اعظمی از مجموعه که محوطه مردم‌نشین بوده در طی دهه‌‌های قبل تخریب شده و به روی آن معابر شهر ایجاد شده در حالی در بردارنده تمام طبقات اجتماعی این شهر بوده لذا میراث فرهنگی استان سعی کرده تا با روش‌های نوین باستان‌شناسی و بدون آشفته کردن سطح خاک، فعالیت‌های اکتشافی صورت دهد.

 

«ساشا ریاحی مقدم» معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایسنا- منطقه یزد، با اشاره به اولین ژئوفیزیک اکتشافی یا کاربردی در نارین قلعه میبد، اظهار کرد : این اقدام منجر به کشف مسیر دربند دوم به نارین قلعه شده و با تخصیص اعتبار در سال‌های آتی این محوطه از دل خاک بیرون آورده خواهد شد.

 

وی با بیان این که محوطه مردم‌نشین نارین قلعه میبد در حقیقت تمام جمعیت شهر میبد را در برداشته است، گفت: این محل در اوایل انقلاب به دلیل ایجاد میدان مجاور این مجموعه، تسطیح و از بین رفته در حالی که این محل در بردارنده تمام طبقات اجتماعی یک شهر کامل بوده است . 

 

این مسئول با بیان این که اولین بار ژئوفیزیک استان در میبد و در محوطه تاریخی بیده انجام شده است، تصریح کرد: دومین تجربه استان در این زمینه که در نارین قلعه انجام شده نیز نیز موفقیت‌آمیز بوده است لذا در کاووش‌های باستان‌شناسی نیز از این روش استفاده خواهیم کرد.

 

وی ژئوفیزیک کاربردی یا اکتشافی را شامل اندازه‌گیری خصوصیات فیزیک مواد زیرسطحی با استفاده از تکنیک‌ها و وسایل خاص عنوان کرد و افزود: برای اکتشاف ثروت‌های فرهنگی پنهان شده در دل زمین مانند معماری‌ و برای انجام مطالعات زمین‌شناسی مهندسی از این روش استفاده می‌شود.

 

وی با بیان این که باستان‌شناسان معمولاً روش‌های ژئوفیزیکی را به عنوان سنجش از دور باستان‌شناختی می‌شناسند، تصریح کرد: در این روش‌ها اجسام مدفون، حفره‌ها و فضاهای خالی در ساختمان‌های عظیمی همچون دژهای قدیمی و قلعه‌های عظیم، با سرعت و بدون آشفته کردن خاک ‌شناسایی می‌شوند . 

 

ریاحی‌مقدم، توانایی اکتشاف بدون تخریب یک مکان را در فعالیت‌های باستان‌شناسی مهم دانست و افزود: کاوش یک مکان، راه را برای تخریب بقایای حفظ شده به وسیله آب و هوا و سارقان آثار باستانی فراهم می‌آورد به همین دلیل نیز  از میان روش‌های مختلف ژئوفیزیکی موجود، روش‌های ژئومغناطیس یا مغناطیس‌سنجی، ژئو‌الکتریک، ژئو رادار و الکترومغناطیس بیش‌ترین کاربرد را در بررسی و مطالعات باستان‌شناسی دارند . 

 

وی با اشاره به نوع آب و هوا و تنوع اقلیمی در ایران، گفت: از روش ژئوفیزیک می‌توان در بیشتر محوطه‌های باستانی کشورمان بهره برد چرا که علاوه بر صرفه‌جویی در زمان و بودجه، در کم‌ترین زمان ممکن وجود یا عدم وجود آنومالی‌های باستانی در منطقه را مشخص خواهد کرد تا پس از آن،‌ برای مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناسی برنامه‌ریزی کرد.

 

این مسئول استفاده از این روش در بررسی نارین قلعه میبد را نیز با توجه به محدودیت‌های فضای موجود دانست و گفت: علی‌‌رغم محدودیت‌های موجود سعی شد تا حداکثر وسعت قابل برداشت مغناطیسی در این محوطه مورد بررسی قرار گیرد به طوری که از فاصله یک متری قسمت بوکن‌های دیوار جنوبی بررسی آغاز و تمام فضای محوطه موجود برداشت شد.

 

معاون میراث فرهنگی استان با بیان این که در بخش شرقی نیز حدود دو متر تا  دیوار شرقی و حدود سه متر تا دیوار غربی پیمایش شد، خاطرنشان کرد: البته به دلیل وجود تابلوهای فلزی معرفی بنا و کانکس نگهبانی و وسایل فلزی دیگر در قسمت جنوبی و جنوب غربی و ایجاد نویز و اغتشاشات مغناطیسی، قسمت کوچکی از حیاط و همچنین در حدفاصل بین حیاط تا دیوار محافظتی جنوبی نیز به دلیل وضعیت توپوگرافی، آلودگی‌های ژئوفیزیکی و عدم امکان پیمایش مغناطیسی، برداشتی صورت نگرفت.

 

منبع:ایسنا یزد