سازه‎‏‏های بلوکی باورهای ایرانیان را می‎‎بلعند

 

خاک که با آمیزش عنصر آب در نگاه معنوی سرشت آدمی را یادآور می‏‏‌شود، عاملی است که ایرانیان را از دیرباز به ایجاد سازه ‎‎ های محکم و عظیم گلی واداشته و تاکنون نیز در نظم و ترتیب چینه‏‌های این معماری باقی مانده است.

 

البته این روزها با دور شدن از معماری اصیل، باورهای ایرانیان در این خصوص نیز در حال از بین رفتن است و این معضلی است که به جان شهر جهانی نیز افتاده است. 

 

با نگاهی متفاوت به سازهای شهر جهانی متوجه می‏‏‎شویم که مردم این شهر نیز با توسعه شهرنشینی و پیشرفت در حوزه ساخت و ساز به سمت ایجاد سازه‏‏‌های سیمانی رفته‎‎اند که می‎‎تواند به منزله دور شدن آنها از باورهای چند هزار ساله ایرانیان نسبت به معماری اصیل ‎ شان باشد و با تداوم آن می‎‎توان پیش‎‎بینی کرد که روزی این سازه‎های بلوکی تمام باورهای ایرانیان را می‏‏‎بلعند. 

 

خاک مشخصه بارز معماری ایرانی اسلامی 

 

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد در گفت ‎ و ‎ گو با خبرنگار ایسنا- منطقه یزد، تاکید می‏‎کند: معماری هر کشور بیش از آن که به اقلیم و موقعیت جغرافیایی آن بستگی داشته باشد، از فرهنگ مردم آن کشور سرچشمه می‌گیرد.

 

«ساشا ریاحی مقدم» در این باره اضافه می‏‎کند: زمانی که به تمدن ‎ های کهنی مانند چین، یونان و روم باز می‌گردیم، متوجه مصالحی همچون سنگ و چوب می ‎ شویم که هر کدام در ساخت بناهای خود به کار می‏‏‎گرفته شدند. 

 

وی در مورد معماری کهن ایرانی می‏‏‏‎گوید: خشت که فرآورده ‎‎ ای از اختلاط خاک و آب است، مهم‌ترین و عمده‏‏‌ترین عنصر سازنده معماری ایرانی را شامل می‏‏‌شده و غلبه استفاده از خشت و آجر نیز در معماری پس از اسلام نیز به طور چشمگیری افزایش یافته است.

 

 این مسئول ادامه می‏‏‌دهد: با احتساب این موارد نمی‏‏‌توان شرایط جغرافیایی و اقلیمی را دلیل استفاده این مصالح در تمدن‏‏‌ها دانست چرا که به عنوان نمونه در کشور چین برخلاف کشورهای اروپایی، چوب ماده قابل دسترس و به صرفه‏‏‌ای نبوده ولی در مقابل در تمدن کهن روم و یونان بر خلاف چین، چوب ماده‌‏‏ای قابل دسترس‏‏‌تر از سنگ‏‏‌های عظیم کوهستان‏‏‌ها بوده است. 

 

ریاحی ‎ مقدم با بیان این که استفاده از منابعی مانند خشت در چین به عنوان سرزمینی جلگه‏‏‌ای، پست و بدون جنگل صرفه اقتصادی بیشتری داشته است، تصریح می‏‏‌کند: این در حالی است که در اروپا جنگل‏‏‌های کهن با درختان بلند و تنومند زیادی وجود داشته و نیازی نبوده تا رومیان را ناچار به آوردن سنگ از معادن زیرزمینی کشورهای تحت فرمانروایی خودشان کنند. 

 

وی اضافه می‏‏‌کند: از طرفی در ایران نیز حتی در شهرهایی که بر پای کوه‏‏‌های عظیم جاخوش کرده بودند، باز شاهد ساخته شدن بزرگترین سازه‌های خشتی هستیم. 

 

معاون میراث فرهنگی استان مصالح به کار گرفته شده در معماری هر تمدن را در بردارنده باور هر سرزمین و تمدن به آن ماده می‏‏‌داند و می‎‎گوید: با ریشه‏‏‌یابی در معماری ایرانی متوجه علت استفاده این مردم از خاک به عنوان ماده اصلی ایجاد بناها خواهیم شد.

 

پیوند معماری ایرانی با ادبیات فارسی 

 

ریاحی ‎ مقدم نگاه همه جانبه به خاک را لازمه رسیدن به علت استفاده از این عنصر در معماری ایرانی اسلامی می‎‎خواند و در این باره می‎گوید: در ادبیات فارسی به گونه‌‏‏ای از خاک یاد شده که گویا ماده‌ای پست‌تر از خاک آفریده نشده است و اصطلاحاتی مانند «خاک پای کسی بودن»، «خاکی بودن»، «از خاک برکشیدن» و «به خاک افکندن» از جمله عمده‌ترین این مثال ‎ هاست.

 

وی ادامه می‌‏‏دهد: وقتی همین «خاک» به «گِل» تبدیل می‌شود در ادبیات جایگاه دیگری پیدا می‌کند و در منظومه‌ای متفاوت از واژگان و اصطلاحات و معانی قرار می‌گیرد به طوی که «گل» محصول «سرشتن» است و بارها و به انحاء گوناگون از قول نویسندگان و شعرای بزرگ، سرشتن از خاک، داستان آفرینش آدم را تداعی می‌کند. 

 

این مسئول ادبیات ایرانیان را جلوه ‎‎ گاه باورهای آنان می‎‎داند و می‎گوید: همانطور که همه می ‎‎ دانیم در ادیبات ایرانی از «گِل» و «گُل» در کنار هم به عنوان جناس یاد می‏‌شوند، معنا و مفهومی مثبت برداشت می‌شود اما از «چوب» و «سنگ» در کنار واژه «دل» مانند «سنگ دل» مفومی منفی برداشت می‏‏‌شود و این موضوع به ظاهر ساده در معماری ایرانی نیز به طور بارزی هویداست. 

 

ریاحی مقدم با اشاره به این که تهیه مصالح چوب و سنگ در طبیعت به مراتب راحت‌‏‏تر از تهیه گل و خشت است، بیان می‎‎کند: ایرانیان با پیش زمینه‌‏‏ای که از سرشتن داشتند برای ایجاد بناهای خود از تلفیق آب و خاک و ورز دادن، ماده «گل» بهره می‌‏‏گرفتند چرا که گل و خشت بیش از آن که محصول فرایندی فیزیکی یا جبری باشد، محصول اتفاقی جوهری است و از نظر معنوی برای ایرانیان اهمیت ویژه‏‌ای داشته است. 

 

«چینه» عیان‏‏‌ترین رشته ‎‎ باورها در معماری ایرانی 

 

معاون میراث فرهنگی استان با اشاره به گسترش معماری ایرانی با در نظر داشتن باورهای قبلی، اظهار می‎‎کند:  در حالی که گل از جایگاه ویژه‏‏ای برای ایرانیان برخوردار است، سازه‌‏‏هایی مانند سفال های فیروزه فام و زرین فام خلق شدند که ماده اولیه آن‏ها را گل تشکیل می ‎ دهد. 

 

این مسئول ادامه می‎دهد: با این نگاه، «چینه» که یکی از دیگر سازه‏‏های گلی مهم در معماری است صرفاً یک عنصر معماری نبوده بلکه باب ورود به مسیری بوده که به واسطه آن می‏‏‌توانست پرده‌های بیشتری را از باورهای ایرانیان نسبت به سازه ‎ های گلی کنار زد. 

 

ریاحی‏‌مقدم توسعه یک باره چینه در معماری ایرانی اسلامی را نیز ناشی از همین عامل عنوان و اضافه می‎‎کند: متاسفانه امروزه دیوارهای ساخته شده از بلوک سیمانی جانشین دیوارهای چینه‏‏‌ای شده‌اند که حاصل اختلاط شن و ماسه و سیمان و آب است و تحت فشار شدید متراکم و تبدیل به واحدی تکرارشونده می‌شود. 

 

بلوک ‎ های سیمانی تضعیف‌کننده ارزش ‎ های اصیل 

 

این مسئول استفاده از بلوک‏‏‌های سیمانی را نوعی ضعف در سازه‏‏‌های کنونی می‎‎داند و اضافه می‎‎کند: این بلوک‏‏‌ها حاصل نوعی تصرف جبری در طبیعت هستند به طوری که بازگرداندن آن‏ها به طبیعت کار ساده ‎‎ ای نیست. 

 

معاون میراث استان نارضایتی ناخوداگاه ما از سازه ‎ هایی با استفاده از بلوک سیمانی را محصول طبع فرهنگی و شیوه‎ی مألوف ما می‏‏‌خواند به طوری که اکنون نیز این سازه‏‏‌ها با باور ما منطبق نیستند. 

 

وی ایجاد سازه‌‏های سیمانی را به معنای از دست دادن ارزش‏‏‌های معماری ایرانی می‏‏‌خواند و اظهار می‏‏‌کند: همانقدر که روزگاری چینه باب ورود ما به مسیری بود که فرهنگ‏‏‌مان را اقتضا می‌کرد، اکنون نیز باید چراغی باشد که از بی‏‏راهه‌ای که در آن افتاده‌ایم، نجاتمان دهد و به مسیر درست واردمان کند. 

 

این مسئول در پایان تاکید می‏‏‌کند: جهانی شدن بافت تاریخی شهر یزد فرصتی است که به معماری گذشته باز گردیم و با در نظر آوردن باورهای اصیل خود، در مسیر استفاده از این معماری گلین گام برداریم. 

 

 

منبع:ایسنایزد