قدیمی‌ترین سازه‌های آبی، جاذبه‌هایی مغفول‌مانده در صنعت گردشگری

 

استان یزد نیز با وجود این که بیشترین قنات کشور را ندارد اما به دلیل جایگاه، اهمیت و کیفیت تاثیر این سازه‌های آبی در زندگی مردم از جایگاه قابل ملاحظه‌ای برخوردار است به طوری که هم‌اکنون نیز حدود ۲۰ درصد منابع آب کشاورزی استان از طریق همین قنوات تامین می‌شود و ۳۰ هزار هکتار از مزارع این خطه از این طریق آبیاری می‌شوند. 

 

یزد با داشتن بیش از دو هزار و ۶۰۰ رشته قنات فعال، حدود ۱۰ درصد از کل قنوات کشور که رقمی حدود ۳۷ هزار رشته قنات فعال کشور است را شامل می‌شود. 

 

ویژگی شاخص قنوات در یزد نزدیکی به اماکن تاریخی مانند مساجد، آتشکده‌ها و مدارس است که ارزش اجتماعی و اهمیت آنها را در زندگی یزدی‌ها نشان می‌دهد ولی با این وجود امروز قنوات با وجود چنین جایگاهی، هنوز مورد بی‌توجهی مردم و مسئولان مربوطه قرار دارند. 

 

قنات‌ طبق تعریف کانال‌هایی تقریباً افقی با شیب بسیار کم هستند که از سطح زمین تا منطقه آب‌دار در زیرزمین حفاری شده و بر اساس نیروی ثقل، آب‌های تراویده در راهروهای آن‌ به سطح زمین هدایت می‌شوند. 

 

قنات‌ها، سازه‌هایی خارق‌العاده هستند که به دلیل دارا بودن ویژگی‌هایی خاص توانسته‌اند بعد از سال‌ها مظلومیت، خودنمایی کنند، هرچند که این جلوه‌گری هنوز حق این سازه جهانی را ادا نکرده است. 

 

این سازه‌های آبی که حکایت از سازگاری مردمان ایران زمین با طبیعت دارند، دارای جاذبه‌های کالبدی و خاصی هستند که می‌توانند نظر بخش وسیعی از گردشگران داخلی و خارجی را به خود جذب کنند.

 

شاید یکی از مهمترین ویژگی‌های قنوات، جاذبه‌های ماجراجویانه آنها باشد که به نوع این سازه‌ها، میله‌ چاه‌های بسیار عمیق، تونل‌ها و راهروهای پر پیچ و خم زیادی آنها بازمی‌گردد و از این لحاظ می‌تواند نظر غارنوردان و علاقمندان به مجاجرجویی را جلب کند. 

 

دیگر ویژگی مهم این سازه‌های آبی کهن در کشورمان، جاذبه‌های اجتماعی آنهاست که شامل نظام‌های اجتماعی انها اعم از موضوع تقسیم آب و نیز نحوه دسترسی طبقات اجتماعی به آنها را اشمل می‌شده به نحوی که بر این اساس طبقات اجتماعی بالاتر نزدیک‌تر به پایاب‌ قنات، ساکن می‌شدند و سهم بیشتری از آب قنات را نمی‌بردند.

 

جاذبه‌های فرهنگی که یکی دیگر از جاذبه‌های قنوات محسوب می‌شود، آیین‌ها و مراسم‌هایی است که مردم به دلیل اهمیت خاص آن‌ها در زندگی برایشان در نظر می‌گیرند که از ان جمله می‌توان به آیین‌هایی مانند ازدواج قنات‌ها و عقد آن‌ها به عنوان یکی از شاخص‌ترین‌ این مراسم‌ها اشاره کرد که هنوز هم به دلیل خاص بودن می‌تواند برای گردشگران جذاب باشد.

 

البته ادوات حفر قنات، ساعات آبیاری، زمان و نحوه آبیاری اراضی کشاورزی نیز در حوزه جاذبه‌های فرهنگی قنوات جای دارند. 

 

هر چند که این سازه‌ها، دست‌ساز بشر هستند اما موضوعاتی مانند باران زیرزمینی، جانواران و حیات ساکنین آب‌های قنات و جمع شدن رسوبات کربنات کلسیم در خشکه کار قنات، یکی دیگر از جاذبه‌های قابل توجه و خارق‌العاده آن‌ها محسوب می‌شود. 

 

این سازه که در سالیان بسیار دور به دست مقنیان ایجاد شده، به طور غیر قابل تصوری مهندسی شده است و از تکنیک دویل، دویل‌زنی و روابط ریاضی در این سازه‌ها به طور بارزی بکار گرفته شده و این در حالی است که این افراد هیچگاه، چیزی به عنوان مهندسی را نیاموخته بودند. 

 

با تمام این وجود، در حالی که قنوات روزگاری تمام آب ایرانیان را تامین و بخشی از زندگی آنان بودند، با کم آب شدن و استحصال آب با تکنولوژی پیشرفته، به مرور به فراموشی سپرده شدند و صرفاً با نگاه سازه‌ی تامین کننده آب، قنوات خشک کارایی خود را به طور کامل از دست دادند. 

 

این در حالی است که توجه به جاذبه‌های قنات و تامین درآمد اقتصادی از طریق گردشگری هر چند به مرور زمان، بسیار بهتر از تخلیه کامل آب و استفاده از آنهاست و توانایی درآمدزایی اقتصادی از طریق گردشگری از نظر زیست‌محیطی و اقتصادی نیز بهتر خواهد بود.

 

از طرفی طرح‌هایی مانند ایجاد قناتل(هتل قنات) نیز مطرح و ایجاد و استفاده از آن نیز درآمدزایی قنوات را بیشتر خواهد کرد. 

 

از آن جایی که قنات‌ها یکی از متفکرانه‌ترین سازه‌های ایرانیان در پهنه تاریخ بوده‌اند که رشد تمدن در بیابان‌ها را به تصویر می‌کشد، فرصت ثبت این سازه که به دست مقنیان ایرانی برای اولین بار در دل خاک ایجاد شده است، چنان غنی است که هر گونه غفلت و کوتاهی باعث احساس مالکیت کشورهای خشک و دارای قنات دیگری چون عمان خواهد شد.

 

 

 

 

منبع:ایسنایزد