ضرورت وجود سازمان منطقه‌ای اسناد و کتابخانۀ ملّی در یزد

 

خشکی و کم‌بارانی استان یزد اگر عامل نامساعدی برای مردمانش است و روزگار را به سختی می‌گذرانند و ناچارند از برای قطره‌ای آب‌، چاه چهل گز بکنند و دستان خود را تا ژرفای زمین دراز کنند ولی در عوض، محیط مساعدی است برای نگهداری اسناد و کتاب‌های خطّی.

 

با این که به دلایل دشواری‌های مالی، برخی سازمان‌ها و کتابخانه‌ها مانند سازمان اسناد ملّی استان یزد، کتابخانه غدیر(اخوان دستمالچی) و کتابخانه‌های دولتی قادر به خرید کتاب‌های خطّی موجود در بازار یزد نیستند و هر ساله شمار زیادی از این کتاب‌ها راهی فرا مرزهای استانی و حتّی کشوری می‌شود، با این وجود چندین کتابخانه و مرکز فرهنگی و موزه ارزشمند در استان وجود دارد که گنجینه‌های آکنده‌ای از اسناد و کتاب‌های خطّی و چاپ سنگی را دارند که گاه در نوع خود یگانه‌اند و هر کتابخانه‌ای به داشتن آن مباهات می‌کند؛ مانند کتابخانه وزیری یزد با ۴۸۰۰ کتاب خطی و هزاران سند، کتابخانه میرزا محمّد کاظمینی یزد با ۲۰۰۰ جلد کتاب و ۶۰۰۰ سند خطّی، کتابخانه سریزدی، کتابخانه مدرسه خان یزد، کتابخانه فاضل اردکانی اردکان، کتابخانه رییس فرهمند یزد، موزه مردم‌شناسی اردکان، کتابخانه غدیر(اخوان دستمالچی)، کتابخانه امام جعفر صادق(ع) میبد و ده‌ها کتابخانه شخصی مانند کتابخانه حجّت الاسلام مدّرس سعیدی(ریحان)، کتابخانه آیت الله سید محمّد مدّرس مصلّی، کتابخانه حجت الاسلام شیخ محمّدعلی صدوقی، کتابخانه آیت الله حاج شیخ غلامرضا فقیه خراسانی، کتابخانه سیدمحمّد علی آتشی، کتابخانه حجت الاسلام شیخ عباس طواری و غیره که نسخه‌های ارزنده‌ای را نگهبانند.

 

بنابر آمار کتاب «فهرست‌واره دست نوشت‌های ایران»، یزد در ردیف چهارم استان‌های دارای کتاب‌های ارزنده خطی است( ج۱، ص ۲۹)، البته این جایگاه نیز برحسب فهرست‌های چاپ شده تا سال ۱۳۹۰ شمسی است نه بر پایه موجودی واقعی کتابخانه‌های عمومی و شخصی. 

 

با این حال، هنوز هزاران نسخه خطی و سند در میان خانوارهای اصیل یزدی وجود دارد که نسل اندر نسل، آن‌ها را نگهداری کرده‌اند و به واسطه آن که یادگار نیاکانشان است، نزد خود نگه می‌دارند و باید تمهیدی اندیشیده شود که حداقل سازمانی فرهنگی مانند سازمان اسناد و کتابخانه ملی یزد با موافقت خود خانواده‌ها، اقدام به دیجیتالی کردن این اسناد کند تا در گردش روز گار از بین نروند.

 

نگارنده این سطور، خود گواه از بین رفتن بسیار اسناد و کتابخانه‌ها در این چند دهه عمر خود بوده است که یکی از آن‌ها از بین رفتن کتابخانه شخصی مرحوم «عبّاس مسرّت» با وجود چند هزار جلد کتاب خطّی و چاپ سنگی، در اثر سهل‌انگاری رهن کنندۀ خانه‌اش بوده است.

 

البته گاه نیز رخدادهای  نادری  مانند ترکیدن لوله آب منزل مرحوم مدرس و غیره یا حضور جنگ زدگان جنگ تحمیلی ایران و عراق در خانه‌های قدیمی و خالی از سکنه اعیان یزد باعث نابودی میراث مکتوب این دیار شده است. 

 

یزد از دیرباز مهد علم، دانش، فرهنگ، ادب و هنر بوده است و گواه این سخن، آثار گرانمایه‌ای است که در کتابخانه‌های ایران از نویسندگان، دانشمندان و هنرمندان یزدی برجای مانده است که در قیاس با دیگر استان‌ها نمودی چشمگیر دارد، از این رو ضرورت دارد که سازمانی منطقه‌ای با سرمایه‌ای کافی و وافی در استان یزد بوجود آید که بتواند با جذب و خرید این اسناد از خروج آن از یزد و حتّی کشور پیشگیری کند.

 

سازمانی که بتواند با برنامه‌ریزی‌های دراز مدّت فرهنگی و آموزشی، بسیاری از خانواده‌ها را ترغیب به اهدای اسناد خود کند؛ همانگونه که تاکنون چنین بوده و با همّت و پیگیری دکتر «محمّدرضا ملک‌ثابت» مدیر پیشین سازمان اسناد ملّی استان یزد، خانوارهای زیادی از جمله خانوادۀ صدر یزدی، اسناد خود را به این سازمان اهدا کرده‌اند و نیز این سازمان بتواند با همکاری تمامی ادرات و سازمان‌های قدیمی مانند ثبت اسناد، دادگستری، شهرداری، ثبت احوال و غیره اقدام به گردآوری اسناد راکد آن‌ها کند.

 

مورد دیگر جذب سرمایه‌های دولتی و همراهی مدیران ارشد استان با این سازمان است که هرچه زودتر به مکان در نظر گرفته شده در بلوار بسیج نقل مکان کند زیرا جایگاه کنونی که خانۀ لاری‌ها واقع در برزن قدیمی فهادان است به هیچ وجه مناسب سازمان اسناد یزد با وجود در اختیار داشتن هزاران سند و دست نوشته و عکس نیست زیرا مکانی تاریخی، خشت و گلی و مربوط به دورۀ قاجار است و هر لحظه امکان وقوع رخدادی ناگوار اعم از پیدایش حشرات و جانورهای مناسب خانه‌های قدیمی تا امکان ویرانی آن بر اثر ریزش یک باران پر شدّت می‌رود.

 

و آنگاه است که دیگر  افسوس خوردن سودی  ندارد و هزاران برگ سند از بین رفته و تاریخی و نایاب، دیگر جایگزینی برای آن نیست به ویژه آن که نگارنده می‌داند در این سالیان، اسناد و عکس‌های بسیار خوبی به دست سازمان اسناد ملّی یزد رسیده و حیف است که بر اثر غفلت و سهل‌انگاری از ارزش‌های واقعی آن غفلت شود.» 

 

 

 

منبع:ایسنایزد