صنعت گیوه بافی صنعتی اصیل و پررونق یزدی

 

صنعت گیوه یکی از صنایع اصیل و پررونق استان کویری یزد محسوب میشده که کم و بیش شغل عمده مزویر آباد و بغداد آباد مهریز، شهرستان تفت، میبد، بهاباد و نیر بوده و هنوز هم یکی از مشاغل آن دیار اما کمرنگ و کم رونق آنجا محسوب می‌شود. در عین حال تولید گیوه، فروش  آن و تجارت نخ پنبه این کفش افراد زیادی را در این پیشه به کار میگرفت.

 

یک گیوه طی دو روز و در سه مرحله رویه بافی، تخت کشی و گیوه دوزی به دست می آید که در گذشته تهیه کنندگان آن شامل دو دسته تخت کشان گیوه و بافندگان رویه بودند.

 

اکثر تخت کشان گیوه را عموما مردان تشکیل می دادند چرا که تخت کشی به مهارت و تجربه احتیاج داشت و تناسب با گیوه، دوام و سبکی آن کیفیت گیوه را مشخص می کرد.

 

تخت کش های معروف یزد نیز اغلب از روستاهای هنزا، مهریز، تفت، روستاهای ده بالا، باقی آباد، بنافت سادات، طزرجان، ده نو، خویدک، محمد آباد، علی آباد و نصر آباد بودند.

 

برخلاف آن رویه بای یا رویه چینی گیوه کاری ظریف بود و اغلب زنان با دقت و تبحر خاصی در این حوزه فعالیت می کردند که برخی از پیرزنان روستای هنزا در مهریز هنوز در این پیشه فعال هستند.

 

از میان تمام پاپوش های مردان و زنان گیوه به گویش عموم کوش از کاربردی ترین آن ها محسوب میشده در حالی که دیگر کفش ها به اصطلاح عموم اُرُسی به اندازه گیوه مورد پسند نبوده است به طوری که اقشار و طبقات صنفی مختلف جامعه همگی از گیوه استفاده می کردند.

 

ویژگی خاص گیوه های یزدی بافت ظریف آن هابود که باعث عرق گیری پا و جلوگیری از گرم شدن آن در تابستان های گرم و سوزان یزد میشد و به علت دوام زیاد مورد پسند عموم زن و مرد قرار میگرفت.

 

گفته میشود که عده ای پیله ور ضمن فروش اجناس خود که شامل اغلب کوزه و کاسه های سفالی بود که روی الاغ نیز حمل میشد لباس های کهنه را نیز خریداری می کردند و از این کهنه ها در ساخت تخت گیوه بهرمند میشدند.

 

عده ای بنام تخت کش این کهنه هارا به صورت لوله های باریکی در آورده و به کمک وزنه های فلزی دستی بنام مشته می کوبیدند سپس کنار هم چیده و به وسیله دو رشته نوار باریک از جنس پوست گوسفند به هم می دوختند.

 

نوارهای باریک دباعی شده از جنس پوسن گوسفند را به صورت دو بیضی بهم متصل کرده که جلوبزرگتر و عقب کوچکتر بود سپس آن را با نخی از جنس پنبه، شیرازه می کردند.

 

زنان برای کسب درامد نیز روی این تخت هارا با نخ سفید و سوزن های بلندی می بافتند و به اصطلاح گیوه چینی می کردند.

 

گیوه 《ملکی》 نوع خاصی از گیوه بود که از پوست تمیز شده حیوانات تهیه میشد به طوری که پوست را به مدت دو تا سه روز در محلول اب و آهک قرار میدادند و پس از آن دو روز در محلول زاج، اب و نمک می گذاشتند لذا پوست را پس از مدتی خارج و خشک می کردند و آن را با پیه و چربی مذاب چرب و برای جذب روغن در آفتاب قرار می دادند.

 

پوست تهیه شده در وسایل چرمی از جمله پاشنه گیوه استفاده میشد در عین حال این گیوه از پوست دباغی زرد رنگی که بر روی تخت های پارچه ای دوخته میشد تهیه و مورد استفاده چوپانان و مکاری هایی که دائم در رفت و آمد میان سنگلاخ ها بودند قرار میگرفت.

 

هم اکنون نیز صنعت گیوه میتواند به عنوان یکی از منابع در آمد زای یزدیان و در جذب گردشگران مورد استفاده قرار گیرد اما این صنعت نیازمند احیا، تولید گسترده و به کارگیری متخصصان در این زمینه است.

 

منبع:ایسنایزد