ثبت جهانی بافت تاریخی یزد، آرزویی که به واقعیت پیوست

به گزارش یزدی نیوز؛بافت تاریخی یزد به مساحت عرصه ۷۴۳ هکتار و مساحت حریم پنج هزار هکتار در سال ۱۳۸۴ به ثبت ملی رسید و فعالیت جدی برای به ثبت رساندن آن در میراث جهانی از نخستین سال برنامه سوم توسعه تحت عنوان 'پایگاه پژوهشی و حفاظتی ملی' با اختصاص اعتبار ملی و استانی آغاز شد.
با این حال، تهیه اسناد و مدارک اولیه پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد به طور مشخص از سال ۱۳۸۹ با انعقاد قرارداد مشاوره ای در دستور کار قرار گرفت و فعالیت ها و پیگیری های جدی برای ثبت جهانی در سال ۱۳۹۴ با ارسال پرونده به یونسکو شکل جدی و رسمی به خود گرفت.
در این سال، محدوده بافت تاریخی شهر یزد با ۷۴۳ هکتار وسعت به عنوان نخستین بافت تاریخی زنده برای ثبت جهانی به یونسکو ارسال شد تا به‌ عنوان نخستین شهر تاریخی جهان توسط جمهوری اسلامی ایران به دنیا معرفی شود.
روند ثبت جهانی میراث فرهنگی به اینگونه است که یک پرونده ابتدا در یونسکو از نظر شکلی بررسی و سپس به شورای جهانی بناها و محوطه های تاریخی (ایکوموس) ارسال می ‌شود تا از جنبه ‌های مختلفی ارزیابی و به یونسکو بازگردانده شود که در این بین از کارشناسان برجسته نیز بهره می‌ گیرند.
شهریور ۱۳۹۵ ارزیاب یونسکو برای بررسی وضعیت بافت تاریخی یزد و ارایه گزارش به کمیته های مربوطه به یزد سفر کرد. 'ماریا کوریا' از کشور پرتغال به عنوان کارشناس و متخصص خشت و خاک در مدت پنج روز از محورهای گردشگری و مجموعه بناهای یزد در بافت تاریخی این شهر برای ثبت جهانی، بازدید و گزارش آن را به یونسکو ارائه کرد.
ارزیاب یونسکو در این سفر گفت: اکثر سایت های جهانی دارای ویژگی های خاص خود در حوزه های میراث ملموس و ناملموس هستند اما میراث فرهنگی و تاریخی مردم یزد دارای ذات و روح مشترکی است.
سرانجام پرونده شهر تاریخی یزد ۱۸ تیر ماه در چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث بشری یونسکو با حمایت قاطع نمایندگان کشورهای جمهوری آذربایجان، کویت، ترکیه، ویتنام، تونس و لبنان و اجماع اعضای کمیته به ثبت جهانی رسید.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری یزد که به عنوان نماینده استان یزد در این اجلاس حاضر شده بود در صفحه اینستاگرام خود نوشت: اشک امونم رو بریده. مبارک همه مردم یزد باشه.
** ثبت جهانی یزد، فرصتی برای آینده
معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان میراث‌ فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پس از ثبت جهانی شهر تاریخی یزد، این شهر را منحصر‌به فرد دانست و تاکید کرد که ثبت جهانی شهر یزد در آینده فرصت‌ هایی را برای ایران فراهم خواهد کرد.
زهرا احمدی‌ پور با تبریک ثبت بافت تاریخی یزد در فهرست میراث جهانی یونسکو افزود: ویژگی ‌هایی که شهر یزد را معرفی کرد تا بتواند برای ثبت در یونسکو پذیرفته شود، در درجه نخست این بود که همچنان همان فنون و مصالح کهن در زنده ماندن این شهر بزرگ خشتی به‌کار می‌ رود و سنت‌ های ناملموس قدیم در این شهر وجود دارد.
وی ادامه داد: در یزد همچنان از همان تکنولوژی گذشته استفاده می‌شود و شهر بر همان مبنا ادامه حیات می‌دهد، ما سنت فرهنگی منحصر‌به‌فردی در شهر یزد داریم که از معیارهای مهمی بود که باعث شد یونسکو این پرونده را بپذیرد.
وی اضافه کرد: همچنین معماری منحصربه‌فردی در این شهر از هم ‌زیستی بشر و طبیعت شکل گرفته است، شهر یزد در دل کویر است، این شهر یک الگوی زیست متفاوت بشر را به‌لحاظ هم‌زیستی با محیط معرفی می‌کند.
رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خاطرنشان کرد: به‌لحاظ تاریخی سه دین اسلام، زرتشت و یهود در شهر یزد در کنار هم بدون اینکه دچار مشکلی شوند، زندگی مسالمت‌آمیزی داشته و دارند، تمام این موارد باعث شد که یزد به ‌عنوان شهری جهانی ثبت شود و این مساله در آینده فرصت‌ هایی را برای ایران فراهم خواهد کرد.
** لذتی دوچندان، پس از انتشار برخی اخبار ناامیدکننده
لذت ثبت جهانی این بافت تاریخی منحصر بفرد وقتی دوچندان شد که برخی رسانه ها در آستانه برگزاری اجلاس یونسکو به انتشار اخبار ناامیدکننده و احتمال محقق نشدن این مهم روی آوردند.
این رسانه ها نوشته بودند: ۹ سال از ثبت شهر تاریخی یزد در فهرست میراث موقت جهانی یونسکو می گذرد و این پرونده از سالهای گذشته به دلیل ساخت و سازهای غیراصولی پیچیدگی های بسیار به دنبال داشت و همین ساخت و سازها تبدیل به معضلی جدی برای ثبت جهانی یزد شد.
ثبت جهانی شهر یزد به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران در فهرست یونسکو نیازمند مدیریت یکپارچه، برنامه ریزی گسترده شهری، رعایت اصول معماری و تجدیدنظر در ضوابط نظام مهندسی و ساخت و ساز است.
** ایرادهای ایکوموس
در رسانه ها ایرادهایی به نقل از شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس) عنوان شد که مهمترین آنهه ساخت سازه ‌های بتنی و غیرخشتی در بافت خشتی شهر یزد از جمله در محله زرتشتیان بود. ایراد دیگر ایکوموس به ضوابط ساخت ‌وساز در شهر یزد و نبود مدیریت یکپارچه مرتبط بود.
سومین ایراد ایکوموس در خصوص جهانی شدن شهر تاریخی یزدبه حریم باغ ثبت جهانی شده دولت ‌آباد بازمی گشت، این شورا تاکید داشته که حریم باغ دولت ‌آباد باید افزایش یابد و ساخت و سازهای واقع در حریم این اثر ضابطه ‌مند شود.
در هر صورت، بافت تاریخی یزد با تلاش و پشتکار جمعی به خصوص زحمات محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت تا نگاه گردشگران دنیا به شهر خشتی و تاریخی یزد بیش از گذشته معطوف شود.
** آثار جهانی ایران
درسالهای گذشته چغازنبیل، میدان امام اصفهان، تخت جمشید، تخت سلیمان، ارگ بم، پاسارگاد، سلطانیه، بیستون، مجموعه قره کلیسای آذربایجان، سازه های تاریخی – آبی شوشتر، بازار تبریز، بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، ۹ باغ ایرانی شامل اکبریه بیرجند، فین کاشان، شاهزاده ماهان، ارم شیراز، عباس آباد بهشهر، چهلستون اصفهان، دولت آباد یزد، پاسارگاد شیراز، پهلوان پور یزد (در مجموع به عنوان یک اثر)، گنبد قابوس، مسجد جامع اصفهان، کاخ گلستان، شهر سوخته، محوطه باستانی شوش و چشم انداز فرهنگی میمند از ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
همچنین مجموعه قناتهای ایرانی شامل ۱۱ قنات از جمله قنات زارچ و حسن آباد مهریز در استان یزد و کویر لوت به عنوان نخستین میراث طبیعی ایران در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو در استانبول به ثبت رسید تا شمار آثار ثبت شده ایران در یونسکو به ۲۱ اثر برسد.
** اهمیت ثبت جهانی اثار تاریخی
ثبت جهانی آثار تاریخی بر اساس موارد عنوان شده در عهده نامه بین المللی میراث جهانی یونسکو از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
موضوع این عهد نامه که ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسیده، حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص است.
براین اساس کشورهای عضو یونسکو می ‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌ عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود.
بنابراین اگر مکانی در فهرست یونسکو ثبت شود به ‌نوعی از طرف همه کشورهای کشورهای عضو حمایت خواهد شد.
** درباره استان تاریخی یزد
استان یزد یکهزار و ۶۰۰ اثر تاریخی ثبت شده غیر منقول و ۶۰۰ بنای تاریخی ثبت شده ملی دارد که میزبان گردشگران داخلی و خارجی است.
در طرح پنج ساله از سالجاری تا سال ۱۴۰۰ برنامه های متنوع برای توسعه استان یزد در حوزه های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تدارک دیده شده است.
یزد در کنار استانهای فارس و اصفهان به عنوان مثلث طلایی گردشگری ایران مقصد اول گردشگران خارجی و اروپایی بوده به گونه ای که استقبال گردشگران خارجی از این شهر تا پنج برابر افزایش داشته و همین امر گردشگری را محور توسعه استان قرار داده است.
این استان ۲۲۷۰ هکتار بافت تاریخی دارد و شهر یزد به عنوان نخستین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان دارای بافت تاریخی به مساحت عرصه ۷۴۳ هکتار و مساحت حریم پنج هزار هکتار در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
یزد با عناوینی همچون شهر بادگیرها، شهر کار و کاریز و کاهگل، دارالعباده، دارالعلم و دارالعمل، حسینیه ایران، شهر دوچرخه ها، شیرینی، شهر قنات و قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب شناخته می شود.
یزد گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدنی ایرانی را در خود دارد که از آن جمله می توان به بناهای مذهبی، بقعه، مساجد، حسینیه ها، زیارتگاههای زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغ های تاریخی ، بادگیرها و بازارچه ها اشاره کرد.