چگونه می توانیم شهر را بشناسیم؟

سهیل شریعتمداری/تابناک
شهر اصلی ترین محیط ایجاد تغییر و دگرگونی است. شهر یک شیوه تغییر است و به چند دلیل تغییر ایجاد می کند، شهر به لحاظ فرهنگی محیطی نا همگون است و فرد وقتی با این فرهنگ ها مواجه می شود خرده فرهنگ ها بر روی او تأثیر می گذارد و انسان می تواند این فرهنگ ها را با هم ترکیب کند. خانواده، ازدواج وکار باعث تغییر می شوند. با تغییر مناسبات اجتماعی و فرهنگ، شهر هم متحول می شود، بدین منظور که سیمای جدید شهری به وجود می آورد.
در مطالعه شهر مهم ترین موضوع، داشتن رویکردی خاص برای فهم شهر است. «جامعه شناسی شهری» قبل از هر چیزی خود نوعی رویکرد است.
حال به جرات می توان گفت که بدون داشتن یک درک و فهم فرهنگی از شهر، مطالعه شهر امروزی امکان پذیر نخواهد بود. چشم انداز فرهنگی شهر بیش از آن که متعلق به رشته خاصی باشد، برایند گسترش میان رشته ای شدن دانش های مختلف مربوط به مطالعات شهر است.
چشم انداز فرهنگی شهر حاصل تازه ترین تحولات در زمینه مطالعات شهر به حساب می آید. از این رو در اینجا ما با مفهوم پیچیده ای که دارای ابعاد گوناگون جامعه شناختی، روان شناختی، اقتصادی، زیباشناختی و سیاسی روبه رو هستیم. مجموعه وسیع یک قرن مطالعات شهر، اکنون مرزهای خود را به هم نزدیک می کنند.
مفهوم فرهنگ و چشم انداز فرهنگی شهر کلید واژه ای برای ورود به بحث میان رشته ای بودن فهم شهر است. مفهوم فرهنگ به ما کمک می کند تا درک کل نگر از شهر به دست آوریم. منظور از کل نگر عبارت است از دیدن همه چیز درباره یک چیز نه دیدن یک چیز درباره همه چیز. یعنی تلاش کنیم تا درباره شهر و اجزا و مؤلفه های آن به نحوی مطالعه کنیم که شهر را نه تنها از تمام زوایا ببینیم بلکه هر جزء شهر و پدیده شهری را نسبت به کلیت ابعاد آن نگاه کنیم. مثلاً اگر می خواهیم درباره جمعیت، سیمای شهر، فضای شهری یا حمل و نقل صحبت کنیم، آن پدیده را از نظر نوع پیوند و ارتباطی که با سایر اجزای شهر دارد در نظر بگیریم. بافتمندسازی تاریخی و اجتماعی، رویکرد روش شناختی این نوع کل نگری است. لذا مهم ترین نکته در چشم انداز فرهنگی شهر، بافتمندسازی پدیده های شهری است.
به هر حال قلمرو جامعه‌شناسی شهری وسیع و متنوع است، از معماری شهرها گرفته تا راه‌بندان‌های خیابانی، تجربه زندگی شهری، رفتار انبوه مردم و جماعات، مسکن، برنامه‌ریزی و مانند اینها. تجربه زندگی شهری چنان جامع و محیط به نظر می‌رسد که تشخیص آنچه ممکن است از حوزه جامعه‌شناسی شهری خارج باشد، مشکل به نظر می‌رسد. با این حال جامعه‌شناسی شهری حول تعدادی مفاهیم و محورهای ثابت می‌چرخد و انواع موضوعات و مفاهیمی که در چارچوب جامعه‌شناسی شهری بررسی می‌شود.
۱. گولد، جولیوس و کولب، ویلیام؛ فرهنگ علوم اجتماعی، محمدجواد زاهدی مازندرانی، تهران، مازیار، ۱۳۷۶
۲.نقدی، اسدالله؛ درآمدی بر جامعه‌شناسی شهری، انسان و شهر، تهران، فن‌آوران، ۱۳۸۲، چاپ اول
۳. شارع‌پور، محمود؛ جامعه‌شناسی شهری، تهران، سمت، ۱۳۸۹