زمزمه های تخریب بافت تاریخی یزد

 همزمان با جنجال های تخریب خیابان تاریخی قیام یزد که در همجواری امامزاده جعفر(ع)قرار دارد دوباره زمرمه های غیرکارشناسی تخریب بخشی از بافت تاریخی یزد که درراستای توسعه این امامزاده قراردارد مطرح می شود. آخرین روزهای دولت احمدی نژاد(۵ تیر ۱۳۹۲) بخشی از محدوده تاریخی امامزاده جعفر(ع)یزدبهمراه تعدادی از خانه های تاریخی این بخش تخریب شد.تخریب این بخش با جنجال زیادی روبرو شد بطوریکه تعدادی از فعالان و نهادهای مدنی با نامه نگاری به رییس جمهور منتخب آن موقع(حسن روحانی)خواهان حل این معضل شدند.کارتاجایی پیش رفت که مرعشی از اعضای فعال ستاد انتخابانی روحانی به قضیه ورود کرد و توانست تا حدودی  این قضیه را حل و فصل نماید.

سرآغاز ماجرا
چهار سال پیش توسعه امامزاده جعفر یزد و تخریب بخشی از بافت تاریخی ثبت شده پیرامون آن که ۴ هکتار از محله امامزاده جعفر و محله گودال مصلی را شامل می‌شد، نگرانی‌های جدی را برای ساکنان این محله و علاقه مندان و فعالان عرصه میراث فرهنگی در یزد و سراسر ایران به وجود آورد.بر اساس اسناد و مدارک، بیش از ۴۵۰۰ اثر تاریخی در استان یزد وجود دارد که از ۴۵۰۰  اثر، ۱۵۵۰ اثر تاریخی به ثبت ملی رسیده است. گفته می‌شود که بیش از ۵۰ درصد آثار تاریخی یزد در بافت تاریخی آن قرار دارد. این آثار ارزشمند شامل بقعه‌ها، حسینیه‎ها، آب انبارها، خانه‌های تاریخی همراه بادگیر و  مساجد می‌شود.
بنابرلین گزارش،طرح جامع امامزاده جعفر به کارفرمایی اداره اوقاف در سال ۱۳۸۸ به یکی از مهندسان مشاور یزد واگذار شد. این طرح جامع، با تاکید بر حفظ دانه‌های با‌ارزش، منجر به ساماندهی بافت پیرامون امامزاده شد، اما از آنجایی که کارفرما نظر دیگری درباره طرح داشت طرح به مشاور دیگری که تنها دو سال از زمان تاسیس این شرکت مشاور می‌گذشت واگذار شد.
نوسازی انجام‌شده در طرح بدون هیچ توجهی به کالبد موجود فقط به شیوه تخریب و پاکسازی بافت به صورت هندسه‌ای قوی ایجاد می‌شود که در اثر این بی‌توجهی تعداد زیادی از دانه‌های با‌ارزش مربوط به دوره قاجار و پهلوی از بین خواهد رفت. این‌گونه اقدامات تخریبی در بافت‌های تاریخی را که منجر به فضاهای باز با هندسه‌های قوی به صورت کاملا مستبدانه‌ای می‌شود، می‌توان با اقدامات زمان رضا‌خان در دوره پهلوی مقایسه کرد که با ایجاد خیابان‌کشی، ساختار بافت‌های تاریخی را تغییر داد.

واضح و مبرهن است که در طرح‌هایی با این مقیاس رضایت و مشارکت مردمی از اهمیت بسزایی برخوردار است. در راستای اجرای طرح جامع امامزاده جعفر به منظور تملیک واحدهای موجود از ساکنان و مالکان این محدوده خواسته شده که خانه‌های خود را وقف امامزاده کنند. این پیشنهاد از همان ابتدای طرح با واکنش و مخالفت مردم محلی مواجه شد. پس از مخالفت مردم پیشنهاد خرید واحد‌ها به مبلغ متری ۴۰۰ تا ۶۰۰هزارتومان مطرح شده که مجددا با مخالفت مالکان مواجه شد. اینجاست که درنهایت مسئولان به فشار و تهدید مردم روی آوردند و با ترساندن مردم محله مورد نظر آن‌ها را تحت فشار قرار داده و مجبور به توافق می‌کنند. این در حالی است که مردم محل با تاکید که مجاورت محل زندگی‌شان با آستان مقدس امامزاده را ارزش سکونتگاه خود می‌دانند و از جابه‌جایی از محله‌ای که با آن خاطرات زیادی داشته‌اند، ابراز ناراحتی می‌کنند. همچنین عدم توانایی مردم در ساخت یک واحد مسکونی جدید در جایی که از ریشه‌ها و اصل آن‌ها فاصله دارد، یکی دیگر از عوامل نارضایتی مردم است.
زمزمه دوباره تخریب با بهانه بلاتکلیفی
محمد حسن برجیان مدیر فرهنگی آستان مقدس امامزاده جعفر(ع) در رابطه وضعیت کنونی اجرای این طرح به خبرگزاری ایسنا گفته است: در حال حاضر این طرح مراحل تخریب را پشت سر گذاشته و بخشی از طرح که پیشانی آن محسوب می‌شده است نیز مصوبه کمیسیون ماده پنج را نیز اخذ کرده ولی مابقی طرح همچنان بلاتکلیف است.
وی تصریح کرد: بافت تاریخی برای ما نیز مهم است و معتقدیم روح زندگی باید در بافت تاریخی دمیده شود اما امامزاده نیز که در دل بافت تاریخی است و نیاز به پارکینگ و فضاهای دیگر دارد که باید با تخریب خانه‌های قدیمی فاقد ارزش تاریخی و بعضاً مخروبه ایجاد می‌شد.
این مسئول یادآور شد: این طرح در دولت سابق به تصویب کمیسیون پنج رسید اما متاسفانه در دولت یازدهم ابطال شد و نهایتاً هزینه‌های هنگفتی را متحمل این آستان مقدس کرد.
برجیان با بیان این که مسئولان تنها مشکلات فنی و مداخله این طرح در بافت تاریخی را مطرح می‌کنند، می‌گوید: باید ایرادات این طرح مرتفع شود و مشکلات جدی و کنونی مردم شهر و زائران این آستان مقدس در رابطه با پارکینگ و سرویس‌های بهداشتی در اولویت قرار گیرد.
مدیر فرهنگی امامزاده جعفر(ع) رسیدگی به این مشکلات را باعث احیای شهر می‌خواند و عنوان می‌کند: متاسفانه این محدوده از شهر دارای کاروانسراهایی است که گاهاً محلی برای پاتوق افراد پرخطر و بی‌بند و بار شده است، از طرفی کافی است که رسانه‌ها و متولیان امر در برخی مناسبت‌ها از نزدیک مشکلات آمد و رفت مردم به این امامزاده را مورد بازدید خود قرار دهند تا از نزدیک ضرورت اجرای طرح را لمس کنند.
چه باید کرد؟

به هر حال زمزمه های این طرح های جنجالی در این موقعیت به نفع کهن شهر یزد نیست.تا چند ماه دیگر پرونده ثبت جهانی یزد در یونسکو مطرح می شود و حادث شدن اینگونه تخریب ها بدون تردید به ضرر این شهر قدیمی خواهد بود. در شرایطی که بافت‌های تاریخی یک به یک برای ثبت جهانی آماده‌سازی می‌شوند، غفلت مسئولان از برخی مناطق، تغییرات نگران‌کننده‌ای از بافت‌ها را به دنبال داشته است.نباید از یاد برد که یزد را نه به خاطر تک بناهای با ارزشش که البته در جای خود بسیار فاخر و درخور توجه هستند که بیشتر به واسطه بافت تاریخی بهم‌ پیوسته و یکپارچه¬‌اش می¬شناسند. بافتی که به معنای واقعی کلمه، بافته شدن تار و پود معماری گذشته را در یکدیگر نشان می‌دهد و در نوع خود در کشور منحصر بفرد است.

امیرترقی نژاد/تابناک