کهن آیین‌های نوروزی یزد

  امیرسجاد مظفری/همشهری

همه شهرهای کشور آیین خاصی برای استقبال از نوروز دارند و این رسوم در بین یزدی‌ها با توجه به پیشینه تاریخی و فرهنگی این شهر مرسوم است.یزدی‌ها از ۱۰ روز مانده به سال جدید که به آن پنجه بزرگ و پنجه کوچک می‌گفتند اقداماتی را برای استقبال از عید نوروز انجام می‌دادند که از جمله آنها می‌توان به تمیز و مرتب کردن خانه‌ها و خرید لباس‌های نو اشاره کرد.

استقبال یزدی‌ها از نوروز
یکی از پژوهشگران فرهنگ عامه درباره آداب یزدی‌ها برای استقبال از نوروز و ایام نوروز می‌گوید: از آداب و رسوم نوروز یزد که بیش از یک قرن قبل انجام می‌شد این بود که داخل کوزه‌های شکسته چند تا سکه قرار می‌دادند و و آنها را از پشت بام می‌انداختند تا نیازمندان آن را به عنوان هدیه و صدقه بردارند.«صدیقه رمضانخانی» ادامه می‌دهد: آنها عقیده داشتند با این کار نیاکان و ارواح درگذشته به زمین بازمی‌گردند چرا که به نظر آنها ارواح درگذشتگان ۱۰ روز مانده به سال جدید به خانه‌هایشان باز می‌گشتند. شاید این افسانه که پنج شنبه‌ها ارواح مردگان به لب بام می‌نشینند از این باور سرچشمه می‌گیرد.
وی می‌افزاید: خرید لباس نو از سنت‌های دیرینه‌ای است که هنوز هم پابرجاست. با این تفاوت که امروزه مردم لباس نو را از بازار می‌خرند اما در گذشته یزدی‌ها در کارگاه‌های بافندگی لباس خود را می‌بافتند.
این پژوهشگر درباره لباس نوروزی یزدی‌ها نیز می‌گوید: لباس مردانه شامل قبایی به رنگ سفید و سیاه و کلاه نمدی بود و زنانی که از طبقات بالاتر بودند کت‌های زری دوخته و به همراه یک چارقد توری، شلیته و دامن می‌پوشیدند.به گفته این پژوهشگر، گرفتن فال کوزه یا دوره هم یکی دیگر از مراسم یزدی‌ها برای نوروز بوده است. رمضانخانی درباره غذای نوروزی هم می‌گوید: یزدی‌ها روز قبل از عید آش رشته را با اعتقاد به رونق دادن به کسب و کار می‌پختند. پخت آش جه جه که با ۷ قلم حبوبات با شیوه خاصی و با نیت سلامتی پخته می‌شد هم در استان مرسوم بود و سپس بین نیازمندان توزیع می‌شد.
وی ادامه می‌دهد: از غذاهای یزدی‌ها برای شب نوروز و سال تحویل، ماهی پلو بود که مادر خانه تهیه می‌کرد و پالوده یزدی هم که از هنرهای زنان یزدی بود برای سفره هفت سین تدارک دیده می‌شد.

چیدمان سفره هفت سین
این پژوهشگر فرهنگ عامه درباره چیدمان سفره هفت سین یزدی‌ها نیز می‌گوید: یزدی‌ها آیینه را جلوی سفره قرار می‌دادند و در کنار آن در داخل ظرفی، تخم مرغ خام می‌گذاشتند که نماد کیهانی و جهان هستی است و اعتقاد داشتند که زمان تحویل سال نو، تخم‌مرغ‌ها می‌چرخیدند. همچنین به تعداد فرزندان شمع داخل شمعدان قرار می‌دادند.
وی می‌افزاید: پارچه سفره هفت سین به رنگ سفید بود و ظروف آویشن و سنجد را که نماد روح بخشی و ضد عفونی کنندگی بود، داخل آن قرار می‌دادند همچنین سیر با نماد ضد عفونی کنندگی و سلامتی را در سفره قرار می‌دادند.رمضانخانی ادامه می‌دهد: یزدی‌ها همچنین کاسه آب را در سفره قرار داده و داخل آن را انار، سیب یا نارنج قرار می‌دادند، آنها همچنین آجیل شامل ۷ قلم مغز را سرسفره قرار می‌دادند.
این پژوهشگر می‌گوید: سفره هفت سین، شب سال نو گسترده می‌شد و داخل آن گل بیدمشک به عنوان نماد ماه اسفند و ظرف کاهو سکنجبین، سبزی پلو با ماهی، قرآن کریم گذاشته می‌شد و بین کتاب هم پول برای عیدی دادن قرار می‌گرفت.
وی ادامه می‌دهد: پدر خانواده کاغذ سبزی داشت که روی آن با خودکار سبزی نام خدا را می‌نوشت و مادر خانواده کیسه پارچه‌ای داشت که با نخ سبز چند کوک به آن می‌زد و به دختر خانه می‌داد تا برای زن خانواده به‌عنوان برکت باشد.
وی گفت: پس از تحویل سال نو، اعضای خانواده عید را به هم تبریک می‌گفتند و فردا یا عصر همان روز به دیدار پیشوایان دینی، آموزگاران و معلمان رفته و پس از آن به دیدن بزرگ‌ترهای فامیل و عروس و داماد می‌رفتند و به عروس و داماد هدیه نوروزی می‌دادند و دید و بازدید عید تا ۲۱ روز ادامه داشت.

رسوم سیزده به در
این پژوهشگر فرهنگ عامه درباره مراسم سیزده به در یزد قدیم می‌گوید: رفتن به دشت و دمن و کلوخک و پختن آش رشته آیین روز سیزده به در بوده است.
صدیقه رمضانخانی ادامه می‌دهد: برای مراسم کلوخک، ابتدا سیب زمینی‌های کوچک را شسته و آتشی را با استفاده از کلوخ‌های گلی روشن می‌کردند و وقتی آتش گر می‌گرفت، کلوخ‌ها را خراب کرده و روی سیب زمینی‌ها می‌ریختند و مقداری خاک روی آن قرار می‌دادند تا با حرارت آن سیب زمینی‌ها پخته شوند و پس از پخته شدن، سیب زمینی‌ها را از خاک بیرون آورده با نمک می‌خوردند.