۵۸ درصد مساحت کل تالاب های کشور از بین رفته است/لزوم تغییر رویکرد مدیریت تالاب ها از حفاظت سنتی به رویکردهای جامع

به گزارش یزدی نیوزمحمدرضا تابش در همایش روز جهانی تالاب ها که در اهواز برگزار شد، با بیان اینکه از حدود ۳ میلیون هکتار مساحت تالاب های کشور حدود ۵۸ درصد مساحت کل این تالاب ها از بین رفته و بستر آنها به خاک و نمک تبدیل شده است، گفت: اگر به احیای تالاب ها توجه نشود دامنه اجتماعی آن به مباحث سیاسی و نهایتاً امنیتی تبدیل خواهد شد.

متن کامل سخنرانی رئیس فراکسیون محیط زیست و توسعه پایدار مجلس به شرح زیر است:
به نام خداوند نیکو سرشت
که در جهان بذر نیکی سرشت
به نام گشاینده کارها
زنامش شود سهل دشوارها

ایام الله دهه فجر انقلاب اسلامی یادآور روزهای ایثار و شجاعت، حق طلبی و ظلم ستیزی و همدلی و وحدت ملت شریف ایران است. روزهایی که امام(ره) منادی آرمان ها و شعارهای حق طلبانه مردم شد و آنها را به خودباوری رساند و زمانی که "من" ها؛ "ما" شدند و گل واژه های ایمان و اخلاص در جامعه شکوفا شد و نصرت خداوند شامل حال مردم خداجویی گردید که کمر به هدم استعمار و استبداد بسته بودند آنگاه معجزه قرن پدید آمد و انقلاب عزت بخش اسلامی متولد گردید.
درود و رحمت خداوند بر روح حضرت امام(ره) و شهدای والا مقام انقلاب اسلامی.
درود بر خوزستان عزیز که نماد استقامت و پایداری ایران است و سلام بر مردمان خونگرم و سلحشور این خطه که در تاریخ ایران و دوران دفاع مقدس نقش آفرین بوده اند؛ گرچه متناسب با عظمت کاری که کرده اند حقشان ادا نشده و اگر امروز هجوم ریزگردها نفسشان را بریده است اما به قول قیصر که در وصفشان سرود:
سراپا اگر زرد و پژمرده ایم
ولی دل به پاییز نسپرده ایم
دلی سربلند و سری سربه زیر
از این دست عمری به سر برده ایم
درود و سلام بر حضار ارجمند و تقدیر و تشکر از برگزار کنندگان این مراسم.
کشور ما به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و زمین شناختی از تعداد و تنوع بسیار بالای اکوسیستم های تالابی برخوردار است به طوری که از کل محیط تالابی تعریف شده (۴۲ نوع) به جز یک مورد (توندرا) مابقی در ایران یافت می شود.
ما ۲۷۰ تالاب داریم که ۸۰ مورد از آنها می توانند در سطح بین المللی مطرح باشند اما با اینکه مبدع و برگزار کننده کنفرانس رامسر بوده ایم ولی تنها ۲۴ مورد از تالاب های کشور در سایت رامسر به عنوان مهمترین تالاب های بین المللی به ثبت رسیده است.
تالاب ها یکی از زیستگاه های حساس و مهم برای موجودات زنده از جمله انسان، پرندگان و حیات وحش به شمار می روند.
از حدود ۳ میلیون هکتار مساحت تالاب های کشور حدود ۵۸ درصد مساحت کل این تالاب ها از بین رفته و بستر آنها به خاک و نمک تبدیل شده است.
تالاب هایی که خشک شده اند منشا انتشار ریزگردها و عاملی خطرزا برای زیستگاه های انسانی و حیوانی است.
پروژه های متعدد و توسعه ای از جمله حفاری های نفتی و پروژه های اکتشاف نفت در تالاب شادگان و استخراج نفت دشت آزادگان؛ تالاب هورالعظیم را با چالش مواجه ساخته است.
وجود فولاد خوزستان در جوار تالاب شادگان، پروژه های بخش کشاورزی نظیر توسعه کشت و صنعت نیشکر در بالادست تالاب شادگان و تغییر کاربردی اراضی تالابی برای امور کشاورزی و غیره، ورود آلاینده های بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی از شهرها، آبادی ها و صنایع شکار و صید غیر مجاز و برداشت بی رویه علوفه خارج از توان تالاب ها، پدیده تغییراقلیم و تشدید خشکسالی ها، پروژه های سدسازی که بدون رعایت ضوابط زیست محیطی و عدم رعایت حقابه تالاب ها از آب مهار شده پشت سدها، طرح های انتقال آب بین حوضه ای که زیست بوم های آبی و خشکی را در هر سه مرحله برداشت، انتقال و مصرف تحت تاثیر قرار می دهد؛ اینها عمده ترین عواملی هستند که این وضعیت نامناسب را برای تالاب ها پدیده آورده اند.
خشک شدن تالاب ها، تهدیدهای مهمی را برای کشور در بر دارد که اگر به آن توجه نشود دامنه اجتماعی آن به مباحث سیاسی و نهایتاً امنیتی تبدیل خواهد شد.
برخی از این تهدیدها :
۱. بروز ریزگردها که حدود ۲۳ استان کشور را فرا گرفته است، ۲. به خطر افتادن زیستگاه های جانوران و پرندگان، ۳. مهاجرت بی رویه، بیکاری و مخاطره افتادن زندگی افراد بومی و ساکن سواحل تالاب ها، ۴. تخریب سرزمینی و فرسایش بی رویه خاک و به خطر افتادن نظام تولید در بخش کشاورزی.
اما چه باید بکنیم؟
تغییر رویکرد مدیریت تالاب ها از حفاظت سنتی و بخشی نگری به رویکردهای جامع.
پیاده سازی رویکرد مدیریت زیست بومی که دارای ابعاد حوضه ای و ماهیت یکپارچه و فرابخشی است (که در بند الف ماده ۶۷ قانون برنامه چهارم توسعه آمده بود.)
تأمین حقاببه های تالاب ها توسط وزارت نیرو براساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست (پشتوانه قانونی لازم برای برنامه ریزی و تخصیص حقاببه زیست محیطی تالاب ها باید فراهم شود.)
جلوگیری از هرگونه تغییر کاربری، فعالیت های عمرانی، معدنی که موجب بروز خسارت های جبران ناپذیرمی گردد.
پایش و کنترل لحظه به لحظه مدیریت در تالاب ها
جلوگیری از حفر چاه ها و بهره برداری های غیر قانونی آب از حریم تالاب ها
مدیریت منابع آب به ویژه در حوزه های بالا دست و آبخیز تالاب ها
در قانون برنامه ششم توسعه کشور با هماهنگی کمیسیون کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست و فراکسیون محیط زیست مجلس و پل ارتباطی که با نخبگان و دانشمندان دانشگاهی برقرار شد احکام خوبی برای کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست با رای قاطع نمایندگان که جای تشکر دارد به تصویب رسید که من به چند نمونه مرتبط با تالاب ها در این اجلاس اشاره می نمایم:
در قانون برنامه ششم توسعه موضوع اساسی نظارت بر ارزیابی راهبردی محیط زیست (SEA) در سیاست ها و برنامه های توسعه ای اثرات زیست محیطی (EIA) برای پروژه ها و طرح های بزرگ آمده که اهتمام به آن می تواند جلوی تخریب محیط زیست را بگیرد و شمول آن به همه دستگاه های اجرایی، تعاونی، خصوصی، دستگاه های غیر دولتی حتی در مناطق آزاد نیز هست.
اجرای برنامه عمل، حفاظت، احیا، مدیریت و بهره برداری مناسب از تالاب های کشور به نحوی که در طول برنامه ۲۰ درصد تالاب های بحرانی در معرض تهدید احیا شوند.
بیابان زدایی و کنترل کانون های بحرانی حداقل در سطح یک میلیون و ۱۴۰ هزار هکتار.
ارائه برنامه جامع مقابله با ریزگردها در پایان سال اول و اجرای آن در سال های بعدی.
تغییر مصرف آب شرکت های فولادی و آلیاژی و معدنی .
طرح جامع مدیریت پسماند (از جمله در مورد تالاب ها)
ممکن است نقدها، ایراداتی به کار دولت و محیط زیست وارد باشد که علت ناکامیابی ها باید بررسی شود؛ اما من به ضرس قاطع عرض می کنم جلوگیری از تخریب محیط زیست و توجه به طبیعت جزء برنامه های مهم و اولویت دار دولت جناب آقای دکتر روحانی، شخص رئیس جمهور و سرکار خانم دکتر ابتکار است.
اولین مصوبه دولت یازدهم اهتمام به همین مسئله تالاب ها و از جمله دریاچه ارومیه بود.
این دولت شاید بیشترین لوایح زیست محیطی را تقدیم مجلس کرده است از جمله:
۱. لایحه هوای پاک در دستور صحن
۲. لایحه خاک در کمیسیون کشاورزی
۳. لایحه مدیریت تالاب ها در اولویت طرح در مجلس
۴. لایحه ارزیابی زیست محیطی که برای دومین بار توسط دولت ارائه شده است وهمچنین لوایح حمایت از محیط بانان و حقوق حیوانات را در دستور کار قرار دارد.
مسئله محیط زیست مسئله یک دستگاه، یک سازمان و حتی یک قوه نیست مجموعه حاکمیت در تعامل با مردم باید برای جلوگیری از تخریب های گسترده زیست محیطی بسیج شوند وگرنه ما شاهد فجایع جبران ناپذیری در عرصه طبیعت خواهیم بود که کم کم این معضل اجتماعی را به معضلی سیاسی و نهایتا امنیتی تبدیل خواهد کرد؛فرصت عمل و اقدام کوتاه است.