چاه های کشاورزی، دغدغه مدیریت مصرف آب استان یزد

به گزارش یزدی نیوزاین طرح با توجه به کاهش بارندگی ها و نیز افت شدید سطح آب دشت های استان و نشست زمین در برخی شهرستان ها با استقبال کشاورزان نقط مختلف استان مواجه شد اما باید دید که در درازمدت چه مقدار می تواند در تقویت آب سفره های زیرزمین موثر باشد.
مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقه ای یزد درباره وضعیت بارندگی های امسال با بیان اینکه در سال جاری کاهش ۸۲ درصد بارندگی نسبت به دوره مشابه در دراز مدت را شاهد هستیم گفت: میانگین بارش استان یزد فاجعه‌ای برای استان به شمار می‌رود.
محمدمهدی جوادیان زاده افزود: در طول دوره آماری در این مقطع زمانی، متوسط بارندگی استان ۳۱.۶ میلیمتر بوده در حالی که از ابتدای مهرماه به ۵.۷ میلیمتر رسیده است.
در واقع شهر یزد در طول پاییز و زمستان امسال تنها دو مورد بارندگی و یک مورد بارش برف را تجربه کرده و هربار که ابرها بر فراز شهر قرار می گیرند ناامیدی را بر دل شهرنشینان کویر باقی می گذارند.
بغض آسمان در یزد در این مدت نترکیده و خشکی کویر با ریزگردهایی که هر روز بحرانی تر از قبل می شود بر باد می رود و بر فرسایش خاک می افزاید.
یکی از راههایی که این روزها برای افزایش سطح آب سفره های زیرزمینی در استان پیگیری می شود خاموشی زمستانه چاه های کشاورزی است.
مدیر عامل شرکت اب منطقه ای یزد با اشاره به اثرات مثبت خاموشی زمستانه چاه های کشاورزی در شهرستان های خاتم و ابرکوه گفت: به دلیل احیا و بازسازی آبخوان در این مدت، چند رشته از قنات هایی که خشک شده بودند در مدت زمان خاموشی چاه ها جاری شده و چاه هایی که کیفیت آب آنها تغییر یافته، شیرین تر و مطلوب تر شده است.
وی افزود: ما قصد نگران کردن مردم را نداریم ولی در این شرایط حاد، لازم است این نگرانی را با مردم در میان بگذاریم و مردم نیز با فهم و درایتی که دارند بحران را درک کرده و حمایت و همکاری می کند.
جوادیان زاده در نشست بررسی وضعیت آب استان یزد با اشاره به نشست زمین در اثر خشکسالی‌های مکرر در استان یزد اضافه کرد: برداشت‌های مداوم و بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی موجب شده تا زمین نشست پیدا کرده و به سمت نابودی برود.
وی با بیان اینکه بارندگی‌ها نمی‌تواند مشکلی از خشکسالی دشت‌های استان را حل کند تصریح کرد: چنانچه بارش نزولات جوی به صورت برف و باران نیز داشته باشیم، این بارش‌ها به صورت سیلاب و آب‌های روان درآمده و خطرساز خواهد شد.
مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقه ای استان یزد با اشاره به لزوم مدیریت صحیح در زمینه مصرف آب اظهار داشت: اقداماتی در خصوص کنترل مصرف آب در سطح استان به ویژه شهرستان‌ها که دارای چاه‌های کشاورزی هستند انجام شده است.
وی از جمله این اقدامات را خاموشی زمستانه چاه‌های کشاورزی در شهرستان‌های خاتم و ابرکوه برشمرد و بیان داشت: احیا و بازسازی آبخوان قنات‌ها و چاه‌های کشاورزی از جمله اهداف اجرای این طرح بوده است.‌
جوادیان‌زاده سهم استان یزد از چاه‌های غیر مجاز را تنها ۰.۰۵ درصد دانست و گفت: از ۳۱۰ هزار چاه غیرمجاز کشور تنها ۱۶۶ چاه مربوط به استان یزد است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای یزد درباره میزان آب صرفه جویی شده در مدت خاموشی زمستانه چاه های کشاورزی در مناطق مختلف استان گفت: در منطقه ابرکوه به مدت یک ماه اجرای طرح خاموشی زمستانه چاه های کشاورزی بیش از ۸ میلیون مترمکعب ، منطقه مرتاضیه و چاه بیگی در مدت خاموشی، حدود ۳.۵ میلیون مترمکعب آب صرفه جویی شده است.
سیدمحمد طباطبایی افزود: در مروست نیز ۳مرحله خاموشی دو مرحله ۱۰روزه و یک مرحله ۱۵ روزه که در اجرای مرحله ۱۰روزه ،۳میلیون مترمکعب و در مرحله دوم ۱۵ روزه ۳.۵ میلیون مترمکعب آب صرفه جویی شده است.
*** تخلیه ۸۰ درصد منابع آب زیرزمینی یزد با حفر چاهها
در خصوص تاثیر منفی چاه های کشاورزی بر آب های زیرزمینی به عنوان یکی از منابع ذخیره استان، مدیر حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای یزد با اشاره به اینکه در این استان ۳ هزار و ۵۴۶ حلقه چاه حفر شده است گفت: این چاه‌ها ۸۰ درصد منابع آب زیرزمینی را تخلیه کرده‌اند.
محمدرضا حکیمی در نشستی در بافق درباره وضعیت بارندگی های این منطقه ، متوسط بارندگی سالانه شهرستان بافق را ۵۳.۱ میلیمتر اعلام کرد و افزود: میزان بارندگی سال آبی ۹۵-۹۴، ۴۹.۱ میلیمتر، سال آبی جاری از ابتدای مهرماه تاکنون، ۵.۳ میلیمتر و مدت مشابه سال قبل ۱۱.۹ میلیمتر است.
وی با بیان اینکه دشت بافق، کویر دره انجیر و بخشی از دشت کوهبنان مشترک با استان کرمان از دشت های این شهرستان است ، اضافه کرد: این دشت جزء دشت های ممنوعه با افت متوسط سالانه حدود ۱۰ سانتیمتر است.
حکیمی درباره آبدهی منابع آبی هر دشت گفت: دشت کویر دره انجیر با تعداد ۴۶ حلقه چاه و تخلیه ۱۷ میلیون مترمکعب آب در سال، دشت کوهبنان در حوزه شهرستان با تعداد ۱۶ حلقه چاه، یک دهنه چشمه، ۶۴ رشته قنات و تخلیه سالانه ۴.۶ میلیون مترمکعب است که در مجموع ۵.۵ درصد این آب استحصالی در حوزه شهرستان بافق به مصرف شرب و بهداشت، ۱۱.۵ درصد به مصرف صنعت و ۸۳ درصد به مصرف کشاورزی می رسد.
وی اجرای طرح خاموشی زمستانه چاه های کشاورزی، همکاری کشاورزان در زمینه حفاظت از منابع آب و نصب هرچه سریعتر کنتورهای هوشمند را خواستار و یادآور شد: تاکنون ۸۲ دستگاه کنتور هوشمند بر روی چاه های شهرستان نصب شده است.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای یزد نیز در دومین جلسه شورای حفاظت از منابع آب شهرستان یزد تعداد چاه های موجود در این شهرستان یزد را ۴۶۳ حلقه برشمرد و افزود: میزان تخلیه آب از دشت یزد- اردکان ۱۳۳.۵ میلیون مترمکعب است.
سیدمحمد طباطبایی با اشاره به اینکه برای کنترل بهره برداری از چاه ها نیاز به نصب کنتور هوشمند است اظهار کرد: از مجموع ۱۳۶حلقه چاه کشاورزی ، ۲۲ حلقه چاه و از ۲۴۴ حلقه چاه صنعت حدود ۸۰ حلقه چاه مجهز به کنتور هوشمند شده است.
وی تصریح کرد: پروانه های بهره برداری براساس آیین نامه مصرف بهینه، ۵ هزار ساعت در سال کارکرد برای هرچاه کشاورزی درنظر گرفته می شود که کنتور هوشمند براساس حجم ، این میزان را تنظیم می کند .
طباطبایی تاکید کرد: اضافه برداشت ها موجب کاهش حجم ذخیره و استفاده بیشتر از آب تجدیدپذیر می شود و این امر تجاوز به حقوق بیت المال و حق الناس است.
یکی از شهرستان هایی که بخوبی توانسته طرح خاموشی چاه های کشاورزی را انجام دهد و نتایج مطلوبی هم گرفته شهرستان ابرکوه بوده و کشاورزان آن همکاری کرده و این طرح را اجرا کرده اند.
در این خصوص رئیس اداره منابع آب شهرستان ابرکوه از صرفه جویی بیش از ۱۲ میلیون مترمکعب آب در دشتهای این شهرستان خبرداد و گفت: این میزان آب در اجرای طرحهای مدیریت برداشت آب درخصوص نصب کنتور هوشمند برروی چاههای کشاورزی ، انسداد ۲۸ حلقه چاه غیر و اجرای طرح خاموشی چاههای کشاورزی صرفه جویی شده است.
محمدحسین باقری در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه در نصب کنتورهای هوشمند مقام نخست استان را داریم افزود: باتوجه به کاهش نزولات جوی ، تداوم خشکسالی و برداشت بی رویه آب ازسفره های زیرزمینی سطح آب به شکل قابل ملاحظه ای افت کرده موجب شور شدن آب در برخی مناطق این شهرستان شده است .
وی با اشاره به اینکه سطح آب درسفره های زیرزمینی به دلیل برداشت بی رویه سالانه با کسری حدود ۴۰ میلیون مترمکعبی روبرو شده است اضافه کرد: هم اکنون در شهرستان ابرکوه سالانه حدود ۱۴۰ میلیون متر مکعب از منابع آب های زیرزمینی برداشت می شود.
باقری تصریح کرد: برای مدیریت برداشت آب ، از تعداد ۶۴۸ حلقه چاه کشاورزی مجاز در شهرستان ابرکوه بر روی ۵۴۳ حلقه چاه آن کنتور هوشمند نصب شده است.
علاوه بر این موضوع و در پی طرح شورای حفاظت منابع آب ابرکوه مبنی بر راه اندازی کنتورهای هوشمند و خاموشی یک ماهه چاههای کشاورزی، بدلیل بالا آمدن سطح آب زیرزمینی پس از قنات های نوش آباد و رستم آباد که بعد از چند سال خشک شدن با جاری شدن آب مواجه شده بود قنات های سیاه (جلیل آباد) و قنات خسرو آباد نیز جاری شده اند.
قنات سیاه (جلیل آباد) از جمله قنات های موسوم به نهر قدیم و نهر جدید بوده است که طولانی ترین مسیر انتقال آب شهرستان ابرکوه محسوب می شده به نحوی که از مادر چاه قنات ها (در منطقه فراغه) تا مزرعه (مریم آباد) بیش از ۳۰ کیلومتر انتقال آب صورت می گرفته است.
این قنات ها از جمله قنات هایی که متاسفانه چند سالی است به دلیل افت شدید سطح آب کاملا خشک و بدون آب شده بوده اند.
این در حالی است که در سال آبی جاری تاکنون فقط یک میلیمتر بارندگی بوده و در مقایسه با سال قبل که به میزان ۲۸.۲ میلیمتر تاکنون بارندگی بوده ۹۶ درصد کاهش بارندگی نشان می دهد.
** قوانینی که به چاه های غیرمجاز هویت داد
درباره وضعیت استفاده بیش از حد چاه های کشاورزی از آب و نقش آنها در کاهش آب سفره های زیرزمینی یک استاد دانشگاه معتقد است که این مسائل به دلیل برخی مصوبه های مجلس است .
مهران فاطمی در این خصوص در مطلبی در کانال مدیریت بحران استان یزد با بیان اینکه دو قانون ، ایران را آبکش کرده آورده است: مساحت ایران یک میلیون و ۶۴۸ هزار و ۱۹۵ کیلومتر مربع است و تعداد چاه های آب هم ۸۰۰ هزار حلقه و به عبارت دیگر در هر ۲.۱ کیلومتر مربع یک چاه حفر شده است یعنی با این حساب ، ایران را آبکش کرده ایم!!!
وی با بیان اینکه بر این اساس به ازای هر ۱۰۴ نفر از جمعیت کل ایران یک حلقه چاه وجود دارد افزود: با توجه به تمرکز چاه‌ها در مناطق روستایی این نسبت بسیار متفاوت خواهد بود و می‌تواند به یک چاه به ازای هر ۲۹ ساکن روستا برسد
این جغرافیدان یزدی تصریح کرد: برآوردهای صورت پذیرفته حاکی از آن است که به دلیل سوء استفاده از دو قانون غلطی که توسط مجلس به تصویب رسید ۳۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز حفر و تیر خلاصی بر پیکره آبهای زیر زمینی وارد شد.
فاطمی ادامه داد: در سال ۱۳۸۳ طرحی برای حمایت از کشاورزان سرمازده و خسارت دیده ناشی از خشکسالی تصویب شد که در راستای این طرح با عنوان حمایت ازکشاورزان بزرگترین ضرر به جامعه کشاورزی و منابع آب کشور وارد شد چرا که در قالب این طرح مقرر شد از ابتدای سال ۱۳۸۴ دریافت هر گونه حق النظاره آب (آب بها) حذف شود.
وی افزود: این درحالی است که همین قانون باعث شد تا دولت به سبب اینکه دیگر بهایی بابت آب از کشاورزان نمی گرفت بر آن نظارت هم نداشته باشد و استفاده از آب زیرزمینی افزایش یابد.
وی اضافه کرد: شاید کشاورزان در آن زمان از تصویب این قانون که آن ها را ازپرداخت بهای آب چاه‌ها معاف کرده بود خوشحال بودند و این خطرات را نمی دیدند اما مجلسی ها و دولتی ها باید این مساله را می‌دیدند، گرچه هزاران چاه غیرمجاز در راستای همین قانون حفر شد و بر میزان برداشت از چاه‌های موجود کشور نیز افزوده شد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه قانون دیگری که سبب تاراج آب های زیرزمینی کشور شد همان قانون تعیین تکلیف چاه‌های بدون پروانه بود، گفت: براساس این قانون چاه‌های غیر مجازی که حفر شده بودند باید پر می شد اما مجلس هشتم در اقدامی عجیب از سوی ۵۷ نماینده مجلس با عنوان تعیین تکلیف چاه‌های بدون پروانه در حقیقت آنها را قانونی کرد در حالی که این چاه ها به صورت غیر مجاز و در دشت های ممنوعه حفر شده بود.
فاطمی افزود: جالب اینکه سوءاستفاده کنندگان چاه های زیادی را پس از تصویب این قانون حفر کرده و به اسم چاه های بدون پروانه ای که قبل از سال ۸۵ حفر شده اند جا زدند و پس از آن با استفاده از این قانون در پی کسب مجوز برآمدند.
وی تاکید می کند که تصویب این دو قانون سبب شد تا در حالی که استاندارد استفاده از آب زیرزمینی در جهان حداکثر ۴۰ درصد است ایران در چند دهه اخیر سالانه ۷۰ درصد ازمنابع آب زیرزمینی را استفاده کند .

ایرنا