فشار خشکسالی بر شریان حیاتی استان یزد

به گزارش یزدی نیوزباوجود آنکه استان یزد از قطب های کشاورزی کشور به شمار می رود و در تولید برخی محصولات حرف اول را می زند اما همیشه با بحرانی به نام کم آبی روبرو بوده، بحرانی که اندک اندک از حیطه کم آبی به مرز بی آبی نزدیک می شود.
سالانه در ۱۵۸ هزار و ۵۶۵ هکتار اراضی قابل کشت استان یزد بیش از یک میلیون ۱۵۰ تن انواع محصولات کشاورزی و دامی شامل ۴۵۰ هزار تن محصول زراعی، ۲۴۰ هزار تن محصول باغی، ۳۸۲ هزار تن محصولات گلخانه ای و ۲۸۰ هزار تن محصولات دامی تولید می شود.
این استان در تولید محصول روناس کشور رتبه نخست، در تولید محصولات گلخانه‌‌ای رتبه دوم، در تولید پسته و زعفران رتبه سوم، در تولید انار رتبه چهارم و در تولید زردآلو و قیسی رتبه پنجم کشو، در تولید گوشت کبک و بلدرچین رتبه نخست کشور را دارد و در تولید شیر، گوشت مرغ و تخم‌مرغ نیز به خودکفایی رسیده‌ است .
مقام معظم رهبری در دی ماه سال ۱۳۸۶ در سفر به استان یزد درباره فعالیت و سختکوشی یزدی ها در حوزه کشاورزی فرموده بودند: 'شما در دانشگاه خوبید، در میدان جنگ خوبید، در میدان صنعت خوبید، در میدان کشاورزی هم با وجود خشکی طبیعی این منطقه و این اقلیم، خوبید، یک یزدی چشمه‌ آبی اگر در گوشه‌ای پیدا می کند که ساعتی به قدر یک سطل کوچک از آن آب می‌آید، همین آب را قدردانی می کند، هدایت می کند؛ با آن یک کشتزار را، یک مزرعه را، یک باغ را به وجود می آورد و از برکات آن، خود و دیگران را برخوردار می کند،اینها خیلی قیمت دارد'.
حضرت آیت الله خامنه ای افزودند: '۵۰ سال قبل من در عراق باغستان هایی را دیدم بین کربلا و نجف؛ همه‌ مردم عراق – آنهایی که ما دیدیم – می دانستند اینها کار یزدی هاست، گفتند یزدی ها از ایران آمده‌اند این باغستان های بین کربلا و نجف را در آن منطقه‌ای که کار و تلاش خیلی معنی ندارد، انجام دادند، هرجا در سرتاسر کشور رفتند، این سختکوشی خودش را نشان داده است؛ سختکوشی همراه با قناعت'.
ایشان در بخش پایانی بیاناتشان تاکید کردند: 'من می دانم مسئله‌ی مهم استان یزد، مسئله‌ آب است'.
در طول چند سال گذشته به دلیل استیلای خشکسالی و خشکیده شدن تعداد قابل توجهی از قنات ها و چاه های استان یزد، این استان حتی برای تامین آب شرب نیز با مشکل مواجه شد و اجرای طرح انتقال آب از استان چهارمحال و بختیاری در دستور کار قرار گرفت ولی به دلیل کاهش بارش برف به عنوان منبع ماندگار آب در کوهرنگ و نیز کاهش بارندگی در سرچشمه ها، مشکلاتی برای انتقال آب به استان های پایین دست چهارمحال وبختیاری مانند اصفهان، خوزستان و یزد ایجاد شد.
برخی در استان چهارمحال وبختیاری معتقدند که آب انتقالی به استان هایی مانند یزد و اصفهان به جای شرب در بخش صنعت و کشاورزی استفاده می شود، اما بحران آب در استان یزد به مرحله ای رسیده که بنا بر اعلام مدیر آب منطقه ای این استان اگر آب انتقالی برای مدت یک روز قطع شود، تامین آب شرب استان یزد به چالشی جدی تبدیل خواهد شد.
استان یزد ۲ هزار و ۶۳۰ رشته قنات دارد که هزار و ۴۶۶ رشته قنات در شهرستان تفت، ۴۲۵ رشته در شهرستان مهریز و ۱۹۰ رشته در شهرستان اردکان و مابقی به ترتیب در شهرستان های اشکذر، بافق، بهاباد، میبد، یزد، مروست، هرات و ابرکوه قرار دارد که تعداد زیادی از این قنات ها در سال های اخیر به دلیل تداوم خشکسالی خشک و نابود شده است.
تعداد بهره بردار مستقیم از قنات های استان ۳۰ هزارو ۶۶۲ نفر و بیشترین آبدهی قنات ها مربوط به قنات دهنو حسن آباد واقع در شهرستان یزد و قنات تاج آباد در شهرستان خاتم است.
از قنات های فعال استان یزد و سه هزار و ۶۸۰ حلقه چاه و ۳۸۷ دهنه چشمه سالانه یکهزار و ۱۵۰ میلیون متر مکعب آب برداشت می شود که از این میزان ۸۸.۵ درصد در بخش کشاورزی، ۸.۵ درصد در بخش شرب شهری و روستایی و سه درصد نیز در بخش صنعت مصرف می شود که در مجموع حدود ۲۰ درصد از منابع آب زیرزمینی استان یزد مربوط به قنات ها و چشمه هاست .
منبع دیگر تغذیه آب این استان چاه های عمیق است که با پیدایش فناوری حفر چاه های عمیق، مردم یزد نیز به فکر حفاری و استفاده از چاه های ژرف افتادند، استان یزد هم اکنون دارای ۵۰۰ هزارمتر مکعب مخزن ذخیره، ۱۶۴ حلقه چاه آب شرب و ۲۰ ایستگاه پمپاژ با ظرفیت ۲۲۳ متر مکعب در شبانه روز است.
استاندار یزد در مراسم معارفه مدیرعامل آب منطقه ای این استان گفت: در گذشته با سیستم پایدار قنات میزان مصرف با میزان آب موجود متناسب می شد اما امروزه بر اثر حفر چاه های عمیق این سیستم پایدار از بین رفته و جای آن با سیستمی شکننده و ناپایدار عوض شده و اینک قدرت موتور تعیین کننده میزان برداشت آب از اعماق زمین است.
سیدمحمد میرمحمدی افزود : در این شرایط بسیاری از دریاچه ها خشک و خشکسالی به عنوان تهدید جدی برای تمدن کهن مرکز ایران مطرح شده و این امر در یزد تا جایی پیش رفت که در مقطعی، مردم به آبیاری کوزه ای متوسل شدند.
بخش دیگر منبع تغذیه آب استان یزد آب انتقالی است که به نظر می رسد مطالعات فاز یک انتقال آب از سرچشمه های کارون به این استان در سال ۱۳۶۶ و در زمان استانداری مهندس بیطرف صورت گرفته است.
استاندار یزد در آن زمان در مصاحبه ای با خبرگزاری جمهوری اسلامی از تصویب مبلغ یکصد میلیون ریال اعتبار برای مطالعات فاز یک طرح انتقال آب از سرشاخه های کارون به این استان در بودجه سال ۱۳۶۷ از سوی نمایندگان مجلس خبرداده بود.
بیطرف با بیان اینکه با این مصوبه، انتقال آب به یزد در فهرست پروژه های دولت قرار گرفته، گفته بود: طرح های دیگری همچون انتقال آب از پایانه زاینده رود به استان یزد و انتقال آب از شهرستان تفت و منطقه بهادران نیز در دستور کار قرار دارد.
بنابر این به نظر می رسد بحث انتقال آب استان یزد از دوره سازندگی و با همراهی مجلس دوم در سال پایانی آن کلید خورده است.
با توجه به رشد جمعیت و مهاجرت از سایر استان ها به استان یزد، بحث انتقال آب از خط دوم مطرح شد که در این خصوص استاندار یزد در نشست خبری اوایل امسال درخصوص خط دوم انتقال آب شرب به استان یزد با بیان اینکه این آب فقط ویژه شرب است گفت: با پیگیری‌های انجام شده موضوع انتقال آب شرب یزد، اصفهان و کرمان دردستور کار شورایعالی آب کشور قرار گرفته و درنیمه دوم فروردین ماه سال ۹۳ شورایعالی آب مصوب کرد ۲۵۰ میلیون مترمکعب آب در سال به اصفهان و ۱۵۰ میلیون مترمکعب به یزد و ۱۸۰ میلیون مترمکعب به کرمان برای شرب اختصاص یابد.
میرمحمدی افزود: انتقال آب از خلیج فارس برای استان‌های کرمان و یزد نیز توسط شرکت‌های سنگ آهن چادرملو و گل گهر پیگیری و مطالعات آن انجام و ارزیابی زیست محیطی آن صورت گرفته و عملیات اجرایی آن شروع شده همچنین ۴۰۰ میلیون دلار درمصوبات سفر رئیس جمهوری به استان یزد برای شتاب به عملیات اجرایی آن مصوب شده است.
نماینده عالی دولت در استان یزد در شورای اداری استان با حضور سخنگوی دولت نیز گفته بود: این استان در زمینه آب شرب با مشکل مواجه است چرا که ۴۵ درصد آب شرب مردم یزد از آب چاه‌ها و ۵۵ درصد از آب انتقالی تامین می شود که به دلیل مخلوط شدن آب شرب، کیفیت آب پایین‌ آمده است.
نماینده یزد و اشکذر در مجلس شورای اسلامی هم درباره وضعیت آب آشامیدنی استان در نشستی خبری گفت: آب شرب استان یزد متکی به آب‌های انتقالی از حوضه‌های آبریز است و این میزان ۶۴ میلیون مترمکعبی که سالانه به استان منتقل می‌شود باید ماندگار و پایدار باقی بماند.
سیدابوالفضل موسوی با بیان اینکه باید شورای عالی آب میزان سهمیه آب استان را مشخص کند، ادامه داد: چنانچه این اصل برقرار باشد تبعات ورود افراد مختلف به موضوع سهمیه آب را نخواهیم داشت و تصمیم داریم شورای آب در استان را با حضور بزرگان و نخبگانی از سراسر کشور تقویت کنیم.
وی با تاکید بر نیاز به تدوین برنامه آمایش در استان گفت: برنامه آمایش میزان نیاز استان به آب را مشخص می‌کند و با تنظیم رابطه‌ بین میزان آب مورد نیاز بخش کشاورزی، صنعت، آب شرب و … مقدار آب مورد نیاز در استان باید در برنامه آمایش وارد شود.
مدیرعامل جدید شرکت آب منطقه‌ای استان یزد در مراسم معارفه گفت: متوسط بارش‌ها در سطح جهان ۸۶۰ میلیمتر است که این میزان در ایران بر اساس سالنامه بارش کشور ۲۳۵ میلیمتر و در استان یزد ۸۲ و در برخی سال‌ها ۶۲ میلیمتر بوده که این آمار گویای بحران آب در این استان است.
محمد مهدی جوادیان‌زاده، یزد را کم‌بارش‌ترین منطقه سکونتگاهی در دنیا دانست و افزود: امیدواریم با اتکا به توان و تجربیات موجود در حوزه آب استان یزد همچنین با تقویت فرهنگ قناعت در مصرف آب، بتوانیم استان یزد را از بحران‌های موجود در حوزه آب نجات دهیم.
درباره وضعیت تامین آب استان یزد مدیرعامل آبفا استان نیز اظهار کرد: آب مورد نیاز استان که معادل ۴ هزار و ۵۹۵ لیتر بر ثانیه است از ۱۵۱ حلقه چاه با تولید ۲ هزار و ۶۳۱ لیتر بر ثانیه و آب انتقالی استان که به طور میانگین یک هزار و ۸۳۵ لیتر بر ثانیه است، تامین می‌شود و این در حالی است که در صورت استفاده از تمام توان تولید آب استان به احتساب آب انتقالی، چاه‎‎های استجاری و کیفیت پایین استان، بازهم این استان برای تامین آب موردنیاز خود با ۲ هزار و ۸۹۸ لیتر بر ثانیه کمبود مواجه است.
علی اسلامی میزان هدررفت آب استان را ۱۸ درصد خواند و گفت: میانگین هدررفت آب کشوری ۲۶ درصد و در کشورهای توسعه یافته ۱۰ درصد است که هدر رفت آب در یزد ۸ درصد کمتر از متوسط کشور است.
وی در خصوص منابع تأمین آب و وضعیت آب شهرستان‌ ها گفت: هم اکنون ۱۰ شهر از مجموع ۱۳ شهر استان یزد از آب انتقالی از نقاط دیگر استفاده می‌کنند چرا که در برخی از شهرهای استان حتی یک قطره آب قابل شرب نیز وجود ندارد و تنها در شهر یزد در شرایط اوج مصرف و با استفاده از چاه‌های موجود می‌توان تا ۵۰ درصد آب مورد نیاز را از منابع داخلی تأمین کرد.
اسلامی تصریح کرد: با وجودی که آب مصرفی استان در بخش صنعت و کشاورزی غیرقابل شرب است، اما سرانه مصرفی استان در همه بخش‎‎ها در استان با توجه به وضعیت منابع آبی برای استان خشکی مانند یزد قابل قبول نیست .
رییس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد نیز بر مصرف بالای آب در این حوزه صحه گذاشته و گفت: سالانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزی استان اضافه برداشت می شود و این در حالی است که باتوجه به بحران آبی، ضرورت صرفه جویی و استفاده بهینه از منابع آب دو چندان شده است.
سیدجمال سجادی‏‏ پور کشت گیاهان کم آبخواه و تجهیز زمین های کشاورزی به سیستم آبیاری نوین را مهمترین راهکار موثر درصرفه جویی آب دربخش کشاورزی بیان کرد و افزود: هشت هزار هکتار از اراضی زیرکشت محصولات پر آبخواه استان یزد طی ۱۰ سال اخیر با محصولات کم آبخواه جایگزین شده است.
سجادی پور ادامه داد: محصولات با مصرف کم آب مانند زعفران، کنجد، زیره، ارزن و گیاهان دارویی از جمله کشت های جایگزین هستند که به تدریج جایگزین کشت های پرآبخواه نظیر گندم، سبزی و صیفی، ذرت و یونجه می شود .
رییس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد تصریح کرد: دولت برای اجرای طرح های آبیاری نوین یک هزار و ۳۵۰ میلیارد ریال کمک بلاعوض به کشاورزان استان یزد اختصاص داده است .
وی بابیان این که ۵۰ هزار هکتار از اراضی استان یزد قابلیت اجرای آبیاری تحت فشار را دارد، یادآورشد: برای دومین سال سامانه آبیاری تیپ در سطح یکهزار و ۲۰۰ هکتار از مزارع گندم استان بخاطر بهره وری بیشتر اجراشده است .
سجادی پور بابیان اینکه خشکسالی باعث بیکاری بهره برداران بخش کشاورزی و مهاجرت روستاییان استان شده، تصریح کرد: هم اکنون بخاطر مهاجرت روستاییان، جمعیت روستایی استان به ۱۶درصد رسیده و این زنگ خطری برای این بخش است .
مدیر آب و خاک و امور فنی سازمان جهاد کشاورزی استان یزد با بیان اینکه توسعه روش آبیاری قطره ای از سال ۷۰ در استان آغاز شده گفت: اکنون افزون بر ۱۷ هزار هکتار از زمین های باغی این استان زیرپوشش طرح آبیاری قطره ای قرار دارد.
سیدعلی اصغر مصطفوی بیشترین طرح های اجرا شده این بخش را در شهرستان های خاتم، ابرکوه و تفت بیان کرد و افزود: بیشتر باغ های پسته استان زیرپوشش این طرح قرار گرفته است.
وی، میزان کمک دولت برای اجرای طرح های آبیاری تحت فشار را به ازای هر هکتار ۶۵ میلیون ریال اعلام و اضافه کرد: سال گذشته ۳۵ میلیارد ریال برای آبیاری تحت فشار مصوب شده و امسال هم ۶۰۰ میلیارد ریال برای آبیاری نوین پیش بینی شده است.
مصطفوی با بیان اینکه با اجرای هر هکتار آبیاری تحت فشار در مصرف حدود سه هزار و ۵۰۰ مترمکعب آب صرفه جویی می شود، ادامه داد: در آبیاری معمولی در هر هکتار ۱۰ هزار مترمکعب آب مصرف می شود .
این مسئول اظهار داشت: مجموع تخلیه سالیانه آب از قنات های استان حدود ۱۷۰ میلیون متر مکعب در سال (۹۳-۹۲) و متوسط آبدهی هر قنات ۲ لیتر در ثانیه برآورد شده و این در حالی است که در آمار سال ۱۳۷۷ متوسط آبدهی قنوات استان بالغ بر ۴ لیتر در ثانیه گزارش شده است.
مصطفوی افزود: قنات ها ۲۰ درصد آب بخش کشاورزی را تأمین و بالغ بر ۳۰ هزار هکتار اراضی زراعی و باغی استان را زیرپوشش دارد.
وی یادآور شد: راندمان آبیاری استان با توجه به سنتی بودن روش های آبیاری حدود ۴۴ درصد و متوسط نیاز خالص آبی الگوی کشت استان نزدیک به ۷ هزار متر مکعب در هکتار برآورد شده است.
مسئول سامانه‌های نوین آبیاری جهاد کشاورزی استان یزد کل سطح زیرکشت استان یزد را ۱۳۰ هزار هکتار اعلام و اظهار کرد: برآورد ما این است که ۵۰ تا ۶۰ درصد از این اراضی، مستعد استقرار سیستم‌های نوین آبیاری هستند و این ظرفیت وجود دارد که تا سال آینده ۴۰ تا ۵۰ هزار هکتار از این میزان زیرپوشش سامانه‌های نوین آبیاری قرار گیرد.
حمیدرضا درویش‌پور در کارگاه شناخت عوامل موثر در ارتقا و بهبود عملکرد شرکت‌های مشاور و مجری سامانه‌های نوین آبیاری استان یزد اظهار کرد: تاکنون ۱۷ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان یزد مجهز به سیستم نوین آبیاری شده است.
مسئول روابط عمومی شرکت آب منطقه ای استان یزد نیز درباره وضعیت آب انتقالی به این استان گفت: بر اساس مجوز وزارت نیرو مقرر شده که سالانه ۹۸ میلیون مترمکعب آب از طریق خط انتقالی به یزد داده شود اما تاکنون هیچ سالی این تخصیص کامل نبوده و به ۶۶ میلیون مترمکعب نیز نرسیده است.
سیدعلیرضا کربلایی اکرمی افزود: در سال گذشته نیز همین حجم آب به استان یزد وارد شده و در طول هشت ماهه امسال حدود ۴۳ میلیون مترمکعب آب از طریق خط انتقالی به کام تشنه مردم یزد رسیده و تنها در بخش شرب استفاده شده و هرگونه استفاده در سایر بخش ها بویژه کشاورزی یا صنعت کذب محض است.
با توجه به اینکه استان یزد رودخانه دائمی ندارد و تنها منبع آبی استان سفره های آب زیرزمینی است اگر به همین شکل از این منابع برداشت شود، افت سطح آب های زیرزمینی افزایش یافته و با هجوم آبهای شور به منابع آب شیرین، نابودی منابع آب شیرین و کشاورزی مرکز ایران را شاهد خواهیم بود.
دراستان یزد آب تجدیدپذیر به ازای هرنفر حدود ۸۰۰ مترمکعب، در ایران یکهزار۵۰۰ متر مکعب و در دنیا چهار هزار و ۵۰۰ متر مکعب است ولی میزان استفاده از این آب های تجدیدپذیر یکهزارو ۱۰۰ مترمکعب است در حالی که در کشورهایی که آب فراوانی دارند تنها ۳۰ تا ۴۰ درصد از آب های تجدید پذیر استفاده می شود.
مسئولان استان یزد بارها تاکید کرده اند که آب انتقالی به استان یزد برای شرب کویرنشینان استفاده می شود.