اندر احوالات صنعتِ سنتی ایران؛ سوغات در حال احتضار است!

این روزها و در کشاکش تمام اتفاقات جاری کشور، حال و احوال سوغات ایران را از یکی از فعالان این عرصه جویا شدیم تا ببینیم این صنعت در سالهای جاری با چه چالشهایی روبرو شده است. پای صحبتهای علی فروتن، مدیرعامل مالمو به عنوان برند تخصصی سوغات ایران نشستیم و او از اتفاقات حوزه سوغات برایمان گفت.

-اوضاع سوغات ایران را در شرایط اقتصادی امروز کشور چطور ارزیابی می کنید؟

پیش از ورود به این موضوع، تمایل دارم توضیحاتی در خصوص تعاریف موجود از سوغات در کشور را بیان کنم. اصولا یکی از اساسی‌ترین مشکلات این صنعت در حال حاضر عدم تعریف مناسب از آن است. چه چیزی را باید سوغات بنامیم. در نگاه اول، سوغات به هدیه ای می گویند که از سفر تهیه کرده و برای آشنایان می برند. اما تعریف کاربردی سوغات به عنوان یک صنعت پویا چنین چیزی نیست. حتی دولت و سازمان های دولتی نیز تعریف مشخصی از صنایع تحت حوزه سوغات ندارند. بسیاری از مدیران حوزه گردشگری و صنعت کشور، سوغات را محدود به محصولات خوراکی شهرهای مختلف میدانند و بر این اساس، صنایع دستی شهرها را از خوراکی ها جدا می کنند.

-این موضوع چه تفاوتی در اصل ماجرا ایجاد می کند؟

اصولا صنعت سوغات در ایران مانند طفل یتیمی است که باید متولیان بسیار داشته باشد، اما هیچکس آن را گردن نمی گیرد. شما وقتی حوزه صنایع دستی را از سوغات خوراکی جدا کنید، متوجه خواهید شد که در قانون مالیات ارزش افزوده، تولید صنایع دستی شامل ارزش افزوده نمی شود، اما بسیاری از کارگاههای تولید محصولات خوراکی سوغاتی شامل این موضوع نمی شوند. از آن طرف، صنایع دستی وقتی در نگاه مدیران ارشد کشور جز دسته سوغات محسوب نشود، در بسیاری از مواردی که تسهیلاتی به حوزه سوغات تعلق گیرد، شامل این دسته از محصولات نخواهد شد. به نظر من سوغات باید در نگاه قانون‌گذار و بخشنامه‌ها، بازتعریف شده و مصادیق سوغاتی های سنتی کشور در تمام شهرها و استانها مشخص شود و بر این اساس تصمیمات مهم و جدی بسیاری اتفاق افتد.

اما برگردیم به سوال اول. شرایط سوغات ایران در این اوضاع اقتصادی به هیچ وجه روبه راه نیست. پس از همه گیری کرونا و کاهش سفرهای داخلی و خارجی، همینطور به دلیل شرایط نامشخص سیاسی و کاهش گردشگران خارجی علاقمند اماکن تاریخی و خارج شدن سوغات از سفر خرید بسیاری از مسافران داخلی به علت شرایط سخت اقتصادی، این روزها بسیاری از کسب و کارهای این حوزه دچار مشکلات بسیار شده اند.

-مشخصا چه مشکلاتی مدنظرتان است؟

با توجه به اینکه بسیاری از فعالیتهای تولیدی حوزه سوغات، به غیر از چند استثنا، از کارگاههای تولیدی کوچک محلی تشکیل می‌شود و فروشندگان سوغات نیز فروشندگان خرد محسوب می شوند، کاهش و افزایش مسافرین به شدت در این کسب و کارها تاثیرگذار است. در شهرهای مسافر پذیر غیر مذهبی مانند یزد، شیراز و اصفهان، در طول سالهای گذشته بسیاری از کارگاههای کوچک حوزه سوغات و مغازه های سوغات فروشی کسب و کار خود را تعطیل و یا تغییر شغل داده اند. بسیاری دیگر از این کسب و کارها برای حفظ خود، در کنار سوغات کارهای دیگری نیز انجام میدهند. این شرایط در شهرهای کوچکتر بسیار حادتر است. علت اصلی این موضوع عدم حمایت قانونی و مالیاتی از فعالان حوزه سوغات است. مشخصا سود موجود در این صنعت بسیار کوچک و محدود است و شاید برای بسیاری از کسانی که درگیر این موضوع هستند، توجیه اقتصادی خاصی وجود نداشته باشد. اما نمی توان از کسانی که سالها مشغول این فعالیت محلی و بومی بوده اند خواست تا شغل خود را عوض کنند. از دید من صنعت سوغات در ایران اگر تصمیمات بزرگی برای آن گرفته نشود، یک صنعت در حال احتضار است که در طول سالیان آینده بسیاری از فعالان خود را از دست خواهد داد.

-راهکار شما برای بهبود این صنعت چیست؟

بنظر من بسیاری از جوابها همیشه پیش روی ماست، مساله این است که بخواهیم آن را ببینیم یا خیر! در حال حاضر شناسایی فعالان حوزه سوغات از جمله خوراکی و صنایع دستی کار پیچیده ای نیست. فعالان و محصولات سوغات مخصوص هر شهر تقریبا مشخص است. قسمتی از ماجرا به حمایتهای عمومی قانونی باز میگردد. در حال حاضر هیچ اتحادیه ای مرتبط با سوغات وجود ندارد که بتواند به صورت تخصصی نیازهای این صنعت را فریاد زند. از آن سو قسمت دیگری از ماجرا به تغییر رویکرد و نگاه به سوغات توسط بخشهای خصوصی کشور باز میگردد.

ظرفیتهای بسیاری در این صنعت جذاب، متنوع و اصیل وجود دارد. در حال حاضر در سبد هدایا و بسته های مناسبتی سازمانهای دولتی و خصوصی کشور جای خالی محصولات سوغات کشور به شدت احساس می شود. این سبدها اغلب از محصولات تکراری تشکیل می شوند که در آن تلاش می شود بیشتر به موضوعات رفاهی پرداخته شود. اگر نگاه بسیاری از مدیران تغییر یابد، آنها نیز می توانند به صورت غیرمستقیم به این صنعت ملی کمک نمایند.

از سوی دیگر، همه ما به عنوان شهروندان می توانیم بسیاری از سوغاتی های ایران را با تنقلات مضر جایگزین نماییم. استفاده از نقل ارومیه، شکرپنیز بجنورد، مسقطی لار، نبات یزد و مشهد و… به جای شکر و قند، استفاده از گز، مسقطی و سوهان به جای شیرینی، استفاده از بسته های صنایع دستی جذابی چون میناکاری، مس و پرداز و… به عنوان هدایای مختلف و… تغییر نگاه و رویکردی است که می توان به این حوزه جذاب داشت.

-در پایان پاشنه آشیل این صنعت را چه می دانید؟

شاید بتوان گفت به دلیل فصلی و مناسبتی بودن این صنعت و نبود نگاه ملی به بسیاری از سوغاتیهای کشور، عدم وجود محتوای مناسب و فاخر در مورد بسیاری از سوغاتی ها از ایرادات اصلی آنهاست. اصولا تلاش برای بهبود حوزه مارکتینگ و برندینگ سوغات ایران با توجه به هزینه بر بودن، مورد اقبال نیست ولی امری است که باید اتفاق افتد. فعالان تولید کننده و فروشنده سوغات کشور باید محتوای مناسب و کاربردی در مورد بسیاری از محصولات تولید نمایند. از سوی دیگر، عدم وجود بسته بندی های مناسب و جذاب، بسیاری از سوغاتی های کشور را از چرخه رقابت خارج کرده است. اصولا تلاش برای بهبود در بسته بندی سوغات خوراکی و صنایع دستی، می تواند کمک شایانی به بازاریابی داخلی و خارجی آنها کند. علاوه بر این، عدم وجود اتحادیه های تخصصی سوغات و صنف تخصصی در این خصوص، باعث شده در خصوص هرکدام از سوغاتیهای کشور، یک صنف خاص تصمیم گیری کنند و به ظرافتها و ظرفیتهای بسیاری از آنها اهمیتی داده نشود.

در پایان باید گفت نگاه به سوغات و استفاده از آنها در میان همه باید تغییر نماید. سوغات هویت زنده ی تاریخی هرکدام از شهرهای ایران است. ما در مجموعه خود با تمام توان در حال تلاش برای بهبود این صنعت و ایجاد این تغییر نگاه هستیم. امیدواریم تا دیگران نیز پای کار سوغات ایران بیایند تا بتوان این صنعت را به صنعتی فراملی تبدیل نماییم.