ابرکوه منزلگاه کاروانیان جاده ابریشم

ابرکوه یکی از شعبه های راه ابریشم است و نام آن در منابع قدیم و جدید ابرقو، ابرقویه، برقوه و برکوه آمده است فردوسی در شاهنامه ازاین شهربه عنوان جای پای پهلوانان و حماسه سازان ایران باستان و همچنین از رونق بازرگانی آن یاد می کند. در نزدیکی ابرکوه تپه های سیاه رنگی وجود دارد که به آن تل خاکستر می گویند، برخی معتقدند آتش ابراهیم (ع) در این مکان افروخته شد و عده ای نیز آنها رابه آتش سیاوش نسبت می دهند.
این شهرستان دارای ۴۰۰ اثر تاریخی ، هفت اثر ناملموس، سه اثر طبیعی ، دو موزه شامل موزه مردم شناسی (خانه صولت) و موزه عبرت (خانه حسینیان) می باشد که تا کنون تعداد ۱۲۴ اثرآن از جمله موسیقی مراسم محرم به ثبت آثار ملی ایران رسیده است .
مسجد جامع با محراب گچبری بسیار عالی است اساس این بنا بصورت چهار ایوان و حیاطی مستطیل شکل و دارای دهلیزها، شبستانها و متعلقات دیگر و قسمتهایی هم مربوط به دوره سلجوقی و حکمرانی مغول است.
همه بنای مسجد جامع از خشت خام وگل ساخته شده و از نظر سبک ساختمانی جزو بناهای چهار ایوانی است مسجد جامع ابرکوه به شماره ۱۹۷ در تاریخ ۹/۵/۱۳۱۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
گنبدعالی از قدیمی ترین و مستحکمترین اثر تاریخی ابرکوه است و آرامگاه امیرعمیدالدین شمس الدوله دیلمی از امرای دیالمه میباشد که به دستورفرزندش فیروزان در سال ۴۴۸هجری ساخته شده است .
این بنای هشت ضلعی که دیوار و سقف آن از سنگ سفید و ملات گچ و ساروج ساخته شده است ۲۰ متر ارتفاع دارد و در تاریخ ۹/۵/۱۳۱۲ با شماره ۱۹۵ به عنوان اولین اثر ثبتی استان یزد در فهرست آثارملی ایران به ثبت رسیده است.
دیگر اثر تاریخی شهرستان ابرکوه مسجد بیرون (منزلگاه علی بن موسی الرضا (ع) است این مسجد شامل دوایوان باحیاط مرکزی است، ایوان غربی به گنبد خانه ای که از داخل مربع و از خارج نیم دایره است متصل میباشد ؛ زیرسازی گنبد و قرینه های آن و همچنین پوشش ایوانها و دو رواق به شیوه اشکانیان و ساسانیان است مسجد بیرون به شماره۲۱۷۰ درفهرست آثارملی به ثبت رسیده است .
یخچالهای ابرکوه به شکل مخروطی بصورت پله ای بنا شده اند درگذشته محل انباریخ بوده اند. ارتفاع این یخچالها اغلب حدود۲۰ متر است و سطح آن گودتر از سطح زمین است.
یخچالها دارای ۴ بخش عمده حوض بند، مخزن یخ، دیوارهای سایه انداز وگنبد بزرگ روی مخزن هستند.
حمام خزینه ای ملاحیدر ابرکوه همچون دیگرحمامهای ایرانی دارای قسمتهای مختلف ازجمله ورودی، حجره انتظار، خزینه خلوتی وحمام سرد وگرم است. مصالح بکار رفته در بنا سنگ، ملات گچ و گل، آجر، خشت خام، ساروج وگل زرد است قدمت این حمام بیش ازسیصد سال است ودرفهرست آثارملی به ثبت رسیده است.
مقبره عزیزالدین نسفی، این اثر در دوره سلجوقیان در قرن پنجم و ششم هجری بنا شده که قسمتی از هنر معماری آن همچنان مشهود است.
این بنا دارای محراب گچبری بسیار عالی است که باکتیبه های مزین گنبد علویان در همدان و مدرسه حیدریه قزوین و مسجد جامع ورامین و مقبره پیر بکران در اصفهان همطراز و قابل قیاس و مشتمل برگل وبوته های اسلیمی وریزه کاریهای بسیار عالی گچبری وکتیبه های کوفی ونسخ شیوای گچبری است که بر روی دوگل گچبری برطرفین محراب به خط نسخ نام سازنده و تاریخ آن نوشته شده این بنا به شماره ۲۰۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
گنبد سنگی هک؛ بقعه ای است چهار ضلعی از قرن هشتم هجری، دارای گنبد سنگی که در کناره غربی روستای هِک در ۶ کیلومتری شهرستان ابرکوه واقع شده است.
این بنا مدفن حسن بن رییس از سلسله آل اینجو ست که از سنگ سفید رنگ ساخته شده و گنبد آن از سوی خارج دارای پوشش آجر است.
در ضلع جنوبی بنا محرابی با ابعاد ۸۸×10/2 سانتیمتر تعبیه گردیده که جهت این محراب با قبله اختلاف دارد در این بنا، سه کتیبه به خط نسخ منصوب گردیده است.
این بنا در فهرست آثار ملی قرار دارد. شبیه به این بنا از حیث ترکیب و اسلوب، دو مزار یکی نزدیک طارم و دیگری بالای سرقورگ در راه داراب به بندرعباس نیز وجود دارد.
درخت سرو کهنسال ابرکوه؛ دانشمندان عمر این درخت را ۴ تا ۸ هزار سال تخمین زده اند درخت سرو ابرکوه از بزرگترین درختان دیر زیست دنیا است.
این درخت دارای تنه ای باقطر۵/۴ متر، محیط ساقه ۱۸ متر و ارتفاع ۲۵ متر همواره پذیرای هزاران نفرگردشگر داخلی وخارجی می باشد.
شهرستان ابرکوه دارای چندین درخت دیرزیست شامل سرو چهار هزار و ۵۰۰ ساله مسن ترین موجود زنده ایران، دومین درخت کهنسال و ارگانیسم زنده جهان، دومین اثر طبیعی ایران ثبت شده در فهرست میراث ملی تنها چند عنوان مهم سرو کهنسال ابرکوه است .
سرو ابرکوه یا سرو ابرقو که با نام پارسیک شناخته می شود، در قسمت جنوب غربی شهر ابرکوه واقع شده و شهرت و اهمیت تاریخی به این شهر داده است.
این درخت چهارهزار و ۵۰۰ ساله، بعد از قله سرفراز دماوند در تهران دومین اثر طبیعی ایران است که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.
تنه این درخت، قطری در حدود ۵/۴ متر دارد که محیط تنه آن در روی زمین به ۱۱ متر و نیم می رسد، همچنین شاخه های آن ۸۵/۱ متر قطر دارند و ارتفاع آن ۳۵ متر و محیط آن ۱۸ متر است.
موزه مردم شناسی ابرکوه؛ آثار موزه مردم شناسی ابرکوه دارای ۸۰۰ قطعه از اشیا با ارزش تاریخی که مساحتی در حدود ۵۰۰ متر مربع از خانه صولت را به خود اختصاص داده است.
قلعه روستای شهرسب (ارگ شهرسب)؛ ۱۷ هزار مترمربع مساحت دارد و مصالح بکار رفته در ان خشت خام، گل، سنگ، چوب و آجر پخته است.
زیربنای بافت تاریخی محدوده بافت تاریخی شهرستان ابرکوه از کمربندی شهر آغاز و به سمت میدان امام حسین و در راستای خیابان شهید باهنر ادامه می یابد.
در داخل محدوده بافت تاریخی آثار زیادی بجا مانده از ادوار مختلف به چشم می خورد که در نوع خود منحصربه فرد می باشد. وسعت بافت تاریخی ابرکوه بیش از ۱۴۸ هکتار است و تقریبا بطور مستمر و به منظور ساماندهی و بهسازی بافت تاریخی، مرمت آن بصورت مشارکتی با شهرداری ابرکوه انجام می گیرد.
روستاهای هدف و نمونه گردشگری شهرستان ابرکوه ؛ در ابرکوه تعداد ۶ روستای هدف گردشگری مشخص شده است که شامل ، روستاهای شهرسب، هارونی، هک، بداف، فراغه و اسفندآباد است.
همچنین این شهرستان دارای پنج منطقه نمونه گردشگری شامل روستای هارونی، شهرسب، بافت تاریخی، کفه نصرت آباد و روستای احمدآباد است.
پردیس گردشگری ابرکوه شامل تعدادی از خانه ارزشمند دوره قاجاریه که در کنار هم مجموعه فاخری را تشکیل داده این خانه ها شامل آقازاده، موسوی، سید علی آقا، حسینی دوست و حاجی خان است که در محله دروازه میدان یکی از محلات بافت تاریخی شهرستان ابرکوه واقع شده است این مجموعه حدود ۵۰۰۰ متر مربع مساحت داشته و اقدامات مرمتی بر روی آن انجام شده است.
خانه تاریخی آقازاده ابرکوه با دو بادگیر که در بافت قدیم دروازه میدان این شهر واقع است و مساحتی بیش از ۸۵۰ مترمربع بصورت حیاط مرکزی بوده و عمارت درسه جبهه به منظور استفاده در فصول مختلف سال استقرار پیدا کرده است .
این خانه تاریخی از نظر معماری و بکارگیری عناصر معماری سنتی ایران درخور توجه می باشد و باداشتن اتاق جنوبی خانه بصورت صلیبی و شکم دریده ساخته شده است.
وجود حوض سنگی در وسط حیاط خانه، فضای خانه بخصوص تالار را در تابستان طراوت خاصی بخشیده است و قسمت شاخص و جالب توجه این بنا بادگیر دو طبقه و کلاه فرنگی است .
ارتفاع بادگیر آن ۱۸ متر و مساحت آن ۱۹ مترمربع و ۱۹ عدد دریچه تنظیم هوا دارد که با بادگیر دومی هماهنگی و ارتباط دارد که در کنار آن یک کلاه فرنگی با تزئینات مقرنس کاری بسیار زیبائی که درنوع خود بی نظیر است.
بادگیر و کلاه فرنگی به ترتیب حکم خنک کردن (کولر) و نور رسانی (نورگیر) فضای زیرین و تالارخانه را انجام می دهند.
قدمت خانه آقازاده ابرکوه مربوط به دوره قاجاریه است که با شماره ۱۸۳۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از خانه آقازاده ابرکوه به عنوان آثار تاریخی شاخص کشور نام برد و تصریح کرد: این خانه تاریخی به عنوان طرح پشت اسکناس جدید ۲۰ هزار ریالی شده است .
خانه موسوی یکی ازخانه های قدیمی شهرستان ابرکوه است که بصورت حیاط مرکزی بوده و عمارت در سه جبهه به منظور استفاده درفصول مختلف استقرارپیدا کرده است.
عمارت مهتابی و شکم دریده و بادگیر در یکی جبهه خانه واقع شده که در تابستان از آن استفاده می شود و اتاقهای پنج دری در یک جبهه استقرار دارد که در فصل سرما و زمستان قابل استفاده است.
صندوقخانه از جمله فضاهایی است که در مجاورت عمارت تالار و بادگیر قرار دارد همچنین یک حوض سنگی در وسط حیاط ایجاد شده که به حیاط طراوت خاصی می بخشدقدمت خانه موسوی متعلق به دوره قاجاریه و یکی از منازل مسکونی و شاخص در شهرستان ابرکوه است که تحت شماره ۱۸۴۰ به ثبت آثارملی رسیده است.
یکی از خانه هایی که در شهرستان ابرکوه حائز اهمیت و از حیث معماری و بکارگیری عناصر سنتی ایران از جمله بادگیر در خور توجه خانه ای معروف به خانه سید علی آقاست.
این خانه همچون خانه های مناطق کویری ایران دارای حیاط مرکزی با عناصر باغچه و حوض برای بوجودآوردن شرایط اقلیمی متناسب بامناطق کویری است.
در جبهه شمالی آن تالار اصلی قرار دارد و در قسمت پشت تالار اتاق بادگیر قرارگرفته است.
در دو طرف ضلع شرقی و غربی خانه اتاقهای متعدد باکاربری های مخصوص به خود قراردارد و یک ایوان کوچک ضلع جنوبی را تکمیل می کند.
این خانه دارای دوقسمت اندرونی و بیرونی است که قسمت اندرونی به منظورخصوصی بودن درپشت تالار قرار گرفته و قسمت بیرونی ویژه میهمانان و مراجعه کنندگان است؛ قدمت این خانه به دورة قاجاریه برمی گردد.
یکی دیگر از خانه های با ارزش و قدیمی شهرستان ابرکوه خانه حسینی دوست است که در بافت قدیم محله دروازه میدان واقع شده قدمت این بنا قاجاری است.
این بنا نیز همچون سایرخانه های منا طق کویری بصورت حیاط مرکزی است و در چهار جبهه استقرار یافته است؛ ضلع جنوبی بنای مذکور در دو طبقه است و اضلاع دیگر حیاط یک طبقه از خصوصیات بارز این بنا تزئینات گچبری و دوستون جلو ایوان فضای طبقه اول همراه با سیمگل بدنه حیاط با گل زرد است که درنمای حیاط مشهود می باشد.
صنایع دستی ابرکوه شامل نمدمالی ـ گیوه دوزی ـ گلیم بافی ـ چنته بافی ـ پاپیه ماشه ـ منبت چوب ـ معرق چوب ـ مشبک چوب ـ حجم سازی ـ نگارگری ـ نقاشی روی شیشه ـ نقاشی روی پارچه ـ قلمزنی روی مس ـ چهل تکه دوزی ـ چرم دوزی
صنایع دستی شهرستان شامل گیوه دوزی، قفل سازی و چنته بافی در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است. همچنین موسیقی مراسم محرم ابرکوه نیز در فهرست میراث ناملموس به ثبت رسیده است.
ابرکوه دارای دو موزه شامل موزه مردم شناسی(خانه صولت) وموزه عبرت (خانه حسینیان) است.
ستاد تسهیلات مسافران نوروزی ابرکوه با تشکیل کار گروه های مختلف وبا کلیه امکانات ، طی چند هفته است که فعالیت خود را در جهت رفاه حال مسافران نوروزی آغاز و در خدمت مسافران نوروزی است.
ابرکوه در فاصله ۱۴۰ کیلومتری غرب یزد و در مسیر اصلی یزد به شیراز قرار دارد فاصلة این شهر تا شیراز ۳۰۰ کیلومتر و تا اصفهان ۲۸۰ کیلومتر است.