از زیارتگاه های تاریخی تا نخل های قدیمی و بزرگ جهان

در استان یزد بناها و فضاهای تاریخی، بازارها و سایر اماکنی که در بافت قدیم شهر قرار دارد، خود از جاذبه های تفریحی و گردشگری به شمار می رود.

دومین شهر تاریخی جهان، برترین جاذبه های گردشگری، تاریخی و میراث فرهنگی زیادی دارد که هر کدام از آنها می تواند به تنهایی جاذبه ای منحصر به فرد برای بازدید گردشگران و دوستداران میراث فرهنگی و تاریخ ایران و جهان باشد.

شهر یزد القاب بسیاری را در طول تاریخ به دست آورده که هرکدام دارای بار معنایی بالایی است همچون:

«شهر بادگیرها»، «دارالعباده»، «دارالعلم و دارالعمل»، «حسینیه ایران»، «شهر دوچرخه ها»، «شهر شیرینی» ، «شهر قنات و قنوت و قناعت» و «شهر آتش و آفتاب».

** جاذبه های تاریخی و گردشگری استان یزد:

یزد گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدن ایرانی را در خود دارد که از آن جمله می توان به بناهای مذهبی، بقاع، مساجد، حسینیه ها، زیارتگاه های زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغهای تاریخی، بادگیرها و بازارچه ها اشاره کرد.

از دیگر اماکن دیدنی یزد می توان از زندان اسکندر، بقعه شیخ احمد فهادان، مجموعه تاریخی هشت، مسجد چهل محراب، آتشکده زرتشتیان، گنبد مصلای عتیق، بقعه دوازده امام، مسجد یعقوبی و بقعه سید شمس الدین نام برد.

** بافت قدیم یزد:

یزد نخستین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان است و بافت تاریخی این شهر با مساحت عرصه ۷۴۳ و مساحت حریم ۵۰۰۰ هکتار در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

این بافت تاریخی شامل محلاتی نظیر فهادان، کوچه بیوک، خرمشاه، سرجمع، میرقطب، یعقوبی، شش بادگیری و … می شود که محله فهادان از قدیمی ترین محلات قدیمی شهر یزد محسوب می شود.

در این بافت خانه های دوره ایلخانی همچنان مسکونی و از این لحاظ منحصر به فرد است.

در این میان قدیمی ترین بنای ساخته شده از خشت در دنیا نیز در استان یزد قرار دارد و آن هم نارین قلعه یا کهندژ نام دارد که در شهر باستانی میبد بر فراز تپه ای بلند بنا شده است و بر تمام شهر میبد و پیرامون آن دید دارد.

تاکنون کشوری ادعا نکرده است که بنایی قدیمی تر از کهندژ دارد.

کهندژ، نام دژهای کهنی است که در آغاز پیدایش شهرها بنا شده اند. این دژها در دوره پیش از اسلام و بیشتر در دوران ماد، هخامنشی و اشکانی ساخته شده و بناهایی تک و پر تراکم بودند که آنها را بر فراز تپه های طبیعی یا مصنوعی می ساختند.

البته باید رد طولانی ترین قنات دنیا را نیز در این استان جویا شد.

طولانی ترین قنات ایران به نام «قنات زارچ» با طول یکصد کیلومتر در استان یزد قرار دارد. این قنات یکی از کهن ترین قناتهای ایران به شمار می آید که سابقه ای بیش از سه هزار سال دارد. طول کوره قنات زارچ بیش از ۷۱ کیلومتر بوده و تعداد چاه های آن دو هزار و ۱۱۵ حلقه شمارش شده است.

**مساجد استان یزد:

با توجه به مذهبی و دارالعباده بودن یزد مساجد زیادی نیز در جای جای این استان به چشم می خورد که در این بین قدیمی ترین مسجد ایران یعنی مسجد جامع فهرج نیز قرار دارد.

این بنای خشت و گلی که از صدر اسلام به همان صورت اولیه باقی مانده، در ۳۰ کیلومتری شرق یزد قرار دارد و تنها مسجد جهان اسلام است که ساختمان آن از ابتدا تاکنون هیچ تغییری نکرده است.

اگرچه در میان باستان شناسان اختلاف نظر وجود دارد اما ظاهرا مسجد جامع فهرج قدیمی ترین مسجد ایران است، مسجدی که کماکان زنده و پویاست و هنوز در آن نماز جماعت برپا می شود.

از دیگر مساجد مهم و شاخص استان می توان به مسجد جامع کبیر یزد اشاره کرد که به لحاظ سیر تحول تاریخی، شیوه ساختمانی و تزئینات به کار رفته در آن از اهمیت بالایی برخوردار است .

همچنین سردر رفیع و منحصر به فرد، مقرنس های معرق، در نفیس چوبی گره و منبت کاری شده، ایوان مزین به اسماء مبارکه الهی به صورت خط کوفی بنایی، گنبد روپوش، مناره ها، محراب معرق، کتیبه های ثلث و کوفی، این مسجد را در زمره آثار کم نظیر جهان اسلام قرار داده است .

مسجد جامع کبیر یزد یکی از شاهکارهای معماری و تاریخی جهان به شمار می رود و بجرات می توان گفت دارای بلندترین مناره های جهان است.بنای این مسجد با عظمت قرنهاست از فراسوی تاریخ تمدن این سرزمین می درخشد به نحوی که در کتب تاریخی یزد آمده است: «مسجد را بر جای آتشگاه ساسانی ساخته اند و سنگ بنای آن توسط علاء الدوله گرشاسب نهاده شده است».

مسجد جامع قدیم در قرن ششم هجری قمری و به دستور «گرشاسب» از نوادگان «علاء الدوله کالنجار» ساخته شد] و بنای اصلی مسجد کنونی از آثار «سید رکن الدین محمد قاضی» است.

دو مناره مسجد که ارتفاع تقریبی آن از کف تا نوک به بیش از ۵۲ متر می رسد، دارای قطری حدود هشت متر است که در دوره صفوی به بنا افزوده شد اما در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی فرو ریخت و دوباره تجدید بنا گردید.

بلندای این مناره ها و اینکه کاشی کاری منحصر به فردی حتی در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را برمی انگیزد زیرا این مناره ها هرچه به سمت بالا رفته، باریکتر شده و تنها یکی از آنها دارای پلکان است، از این رو ظرافت کاشی کاری در این ارتفاع بواقع قابل تحسین است.

از دیگر مساجد تاریخی و مهم استان می توان به مسجد ملا اسماعیل، مسجد میر چقماق، مسجد ریگ و مسجد چهار منار اشاره کرد.

** نخل های قدیمی و بزرگ جهان در یزد:

نخل چوبی میدان امیرچخماق بعنوان قدیمی ترین نخل چوبی ایران با ۴۵۰ سال عمر متعلق به عصر صفوی و به «نخل حیدری ها» معروف است. بلندی این نخل ۸.۵ متر و اضلاع آن ۸.۵ در ۸.۵ متر است.

این نخل مجموعه مشبکی از چوب تراشیده شده با گره چینی ها و تیرهای بزرگ است که تقریبا به شکل درخت سرو (نماد آزادگی) ساخته شده است.

اما بزرگترین نخل ایران نیز با همین ویژگی ها با ارتفاع ۱۱متر در حسینیه امام تفت قرار گرفته و هر ساله در ایام تاسوعا و عاشورا میزبان خیل عظیم عزاداران حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است.

البته در شهرستان زارچ نیز یک نخل قدیمی با ارتفاعی کمتر قرار دارد.

یزدیها رسم دارند که در ایام سوگواری امام حسین(ع) مراسم نخل گردانی اجرا کنند. این نخل توسط ۱۵۰ نفر در میان مردم گردانده می شود تا مراسم ویژه آن نمادی باشد برای آزادگی و مظلومیت امام سوم شیعیان.

**زیارتگاه های زرتشتیان:

زیارتگاه پیر هریشت، پارس بانو(ویژه بانوان) و پیر نارکی و زیارتگاه پیر چک چکو از زیارتگاه های زرتشتیان در استان یزد است که زیارتگاه پیر چک چکو(پیر مراد) از مهمترین آنهاست.

همچنین دخمه زرتشتیان که در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد بر بلندای کوهی که به ˈکوه دخمه ˈ معروف است واقع شده و بر بلندی این کوه، دو عمارت سنگی « مدور برج » ساخته شده است.

دخمه، محلی است که زرتشتیان، مردگان را طبق آداب دینی خود در آن می نهادند اما از وقتی که به دفن کردن در گورستان پرداختند، استفاده از دخمه متروک شد.

بیشترین این دخمه ها در یزد قرار دارد چون در این شهر زرتشتیان زیادی زندگی می کردند.

دخمه قدیمی یزد حدود سی سال است که دیگر مورد استفاده نیست.

دخمه مانکجی لیمجی هاتریا، دخمه چم تفت، دخمه شریف آباد اردکان و دخمه ترک آباد اردکان تنها نام تعدادی از دخمه های زیاد موجود در یزد است. سرپرستی این دخمه ها را انجمن زرتشتیان بر عهده دارد.

** خانه های قدیمی:

خانه های قدیمی یزد از جمله بناهای ارزشمند یادآور زندگی سنتی مردم این منطقه است که از لحاظ معماری و قدمت اهمیت فراوانی دارند.

تنها در یزد است که هنوز خانه های دوران ایلخانی قابل سکونت است و از ویژگی های مهم این خانه ها می توان به حیاط مرکزی، تالار، اتاقهای سه دری، پنج دری، کریاس و فضاهای گوناگون دیگر اشاره کرد که دیوارهای بلند این خانه ها و نحوه آرایش و سازماندهی فضاهای گوناگون دورتا دور حیاط و نماسازی زیبا برای این خانه ها از ویژگیهای مهم و منحصر به فرد آنهاست.

قدیمی ترین خانه ثبتی در یزد، خانه « توانا » متعلق به دوران ایلخانی است .

از دیگر خانه های قدیمی می توان به خانه محمودی،خانه لاریها، خانه عرب زاده، خانه تقدیری، خانه آقازاده ابرکوه و خانه مرتاض اشاره کرد .

** باغهای تاریخی یزد:

مراد از باغ در این استان باغهایی است که از لحاظ طراحی معماری و محوطه سازی و ردیف کاری درختان مفاهیمی ویژه را در خود دارند و بیشتر بعنوان فضای سبز و محل استراحت و تفریح در گذشته استفاده می شد.

در استان یزد با وجود کویری بودن و مشکل کم آبی باغهایی یافت می شود که نشانه ذوق و خلاقیت معماران یزدی است که از میان آنها می توان به باغ دولت آباد، باغ خان، باغ مشیر، باغ گل کار، باغ محمودیه، باغ پهلوان پور مهریز، باغ تیتو بافق، باغ حافظی طزرجان، باغ گلشن طبس اشاره کرد که در این میان باغ دولت آباد با داشتن بلندترین بادگیر ایران به ارتفاع ۳۳ متر از شاهکارهای مهندسی معماران یزدی محسوب می شود.

بادگیر باغ دولت آباد یزد در شمار زیباترین بادگیرهای دوره زندیه و قاجاریه با قدمتی ۲۷۰ ساله بعنوان بلندترین بادگیر جهان به حساب می آید.

این بادگیر که نمونه ای از معماری دوره زندیه است در سال ۱۱۶۰ هـ.ق توسط محمدتقی خان یزدی مشهور به ˈخان بزرگˈ سرسلسله خوانین یزد ساخته شد .

این بادگیر ارتفاعی به طول ۳۳ متر و ۸۰ سانتی متر دارد و از خصوصیات بارزش هشت ضلعی بودن آن است که باعث می شود باد درهر جهت براحتی و بسرعت به قسمت زیرین آن هدایت شود و پس از برخورد به سطح آب حوضچه زیر بادگیر، هوای خنکی در داخل آن ایجاد کند.

در کنار این بادگیر باغی شامل سه عمارت هشتی و سردر و تالار آینه نیز موجود است که ˈبهشت آیینˈ خوانده می شود و دارای نقوش اسلیمی است.

این باغ مدتها محل اقامت کریم خان زند در یزد بود و از نظر طراحی در شمار زیباترین باغهای دوره زندیه و قاجاریه محسوب می شود.

**آب انبارها:

یکی از شاخص ترین نشانه هایی که منظر عمومی شهر یزد را از دیگر شهرهای کشور متمایز می سازد آب انبارهای آن بوده که از عمده ترین مصالح ساخت آن ˈدیمهˈ است که از آهک، خاکستر و ماسه بادی تشکیل شده است.

آب انبارها که معمولا در مرکز محله های شهر واقع شده اند از چهار عنصر اصلی خزینه، گنبد، پاشیر و بادگیر تشکیل می شوند.

از جمله این آب انبارها می توان به آب انبار ۲۲ بهمن و شاه ولی تفت، آب انبار هفت بادگیری صدوق و آب انبار شش بادگیری یزد اشاره کرد که تنها در شهر یزد آب انبار هفت بادگیری به چشم می خورد .

آب انبار شش بادگیر یزد بدلیل داشتن شش بادگیر به این نام معروف شده و تنها آب انبار شش بادگیر جهان است. سه بادگیر آن از ابتدا ساخته شده بود و سه بادگیر دیگر بعدها به آن اضافه شده است که با کمی دقت در شکل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن را می توان مشاهده کرد.

شش بادگیر آب انبار با توجه به شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه به شکل هشت وجهی است.

شهر یزد همچنین دارای تنها آب انبار هفت بادگیری جهان با دو مخزن است که در روستای عصرآباد قرار دارد.

**بادگیرها:

شهر یزد همواره در بین ایرانیان بهˈشهر بادگیرهاˈمعروف بوده است که درواقع سیستم تنفسی شهر محسوب می شود که بیشتر در فضاهای مسکونی و قدیمی قرار دارند و از چهار بخش عمده بدنه، قفسه، تیغه ها و سقف ساخته شده اند که بدنه آنها به صورت مکعب مستطیل یا منشور و قاعده آنها اغلب به شکل مربع، مستطیل، مسدس یا هشت وجهی است.

**یخچال های خشتی:

یخچال های خشتی زیبایی نیز در این استان دیده می شود که مردم در گذشته یخ را در آنجا می گذاشتند و در فصل تابستان از آن استفاده می کردند.

این یخچال ها در شهرستانهای ابرکوه، صدوق و میبد(قدیم ترین آن) دیده می شود و قدمت آنها به دوران قاجار بازمی گردد.

انباشتن یخ در مخزن و پوشاندن سطح یخ از پوشال و کاه در فصل زمستان و استفاده از آن در فصل تابستان از کاربری های این یخچال های خشتی بوده است.

دیواره های سایه دار، حوض یخبند، مخزن یخچال و گنبد، چهار قسمت اصلی یخچال ها را تشکیل می دهد.

غیر از همه جاذبه های منحصر به فردی که در استان یزد وجود دارد، می توان تنهاترین کاروانسرای دایره شکل ایران را هم در شهرستان مهریز در مسیر یزد به کرمان مشاهده کرد.

کاروانسرای «زین الدین» یکی از ۹۹ کاروانسرایی است که شاه عباس در ایران ساخته با این تفاوت که معماری آن دایره ای است.

اکنون از این کاروانسرا بعنوان یک اقامتگاه سنتی و جاذبه گردشگری یاد می شود.

می گویند اقامت در این کاروانسرای ۴۰۰ ساله و دیدن آسمان پرستاره اش امری است که با آن تجربه سفر به یزد، تاریخی ترین شهر جهان کامل می شود.

**سروها و چنارهای کهن، نمونه ای از میراث طبیعی یزد:

درختان سرو از جمله درختان دیرزیست استان یزد بوده که تعدادشان کم نیست و در طول دورانها و زمانهای گذشته در قبال حوادث و بلایای طبیعی مقاومت کرده است که از آن جمله می توان به سرو ۵۰۰۰ ساله ابرکوه و سرو ۱۵۰۰ ساله منگاباد مهریز و چنار ۱۲۰۰ساله کرخنگان خاتم اشاره کرد .

درمیان این سروها،سرو ابرکوه مورد توجه گردشگران بوده است بطوری که مارکوپولو در خاطرات سفرش به ایران می نویسد: «یکی از چند سروی که در ایران دیده ام خوش بالای ابرکوه است که همچون آبشاری سبز از آسمان فیروزه فام بر روی زمین تنیده ابرکوه فرو می آید و از هر طرف که وارد ابرکوه شوی، سرو کهنسال و پرطراوت مانند چراغ دریایی سبزی ما را به بندر دریای کویر و خورشید تابان فرامی خواند.»

سرو ابرکوه را می توان مسن ترین موجود زنده جهان نامید هرچند گفته می شود در کشور سوئد نیز درختی وجود دارد که از سرو ابرکوه قدیمی تر است اما اکنون از درخت پیر سوئد تنها ریشه های آن باقی مانده در حالی که سرو کهنسال شهرستان ابرکوه با ۲۵ متر ارتفاع ۱۸ متر محیط و ۵.۱۱ متر اندازه دور تنه در قلب ایران زنده و سبز است و به آرامی زندگی می کند.

**روستاهای تاریخی یزد:

در استان یزد چندین روستای تاریخی، با قدمت بیش از بسیاری از شهرهای پررونق امروزی وجود دارد که آنها از هزاران سال پیش تاکنون بافت خود را حفظ کرده اند که از آن جمله می توان به روستای هرفته، بندرآباد، توران پشت، هفتادر، بیداخوید و ندوشن اشاره کرد.

آبادی هرفته که در میان بیابان فهرج و خویدک قرار دارد، در زمان حمله اعراب میدان جنگ اعراب و ایرانیان بوده است.

روستای توران پشت متعلق به دوران ساسانی بوده که تاریخ، بنایش را به توران دخت ساسانی نسبت داده است.

قدمت روستای هفتادر را نیز به قباد ساسانی نسبت داده اند.

ندوشن نیز از آبادی های تاریخی است که روزگاری در کنار جاده ابریشم، در محل گذر کاروان ها قرار داشت و قدمتش بیش از ۸۰۰ سال است .

**موزه های استان یزد:

در این استان در مجموع ۱۷ موزه فعال است که می توان از موزه آب، موزه آینه و روشنایی، موزه سکه و مردم شناسی حیدرزاده، موزه مردم شناسی ابرکوه، موزه مردم شناسی مهریز، موزه مردم شناسی اردکان، موزه وزیری، موزه رجال، موزه علوم طبیعی و موزه پست میبد نام برد .

**صنایع دستی یزد:

از عمده ترین صنایع دستی استان می توان به فرشبافی اشاره کرد که از تولیدات قالی دستباف آن ۵۰ درصد به خارج صادر می شود و بقیه در داخل به فروش می رسد.

از دیگر صنایع دستی این استان زیلوبافی است که مهمترین مرکز این صنعت شهرستان میبد است و قدیمی ترین زیلو با طرح زیبای محرابی را می توان در موزه تخصصی زیلوی این شهرستان دید که مربوط به سده ۸۰۸ هجری قمری است.

همچنین این استان تنها استان کشور است که هنوز در آن ایکات و دارایی بافته می شود.

ترمه های این شهر همواره مورد توجه جهانگردان و گردشگران بوده است. سبد بافی، زرگری سنتی، چاقو سازی، منبت کاری، خراطی، موتابی، گیوه بافی و آهنگری نیز از دیگر صنایع دستی این استان است.

** سوغات یزد:

به گزارش تابناک یزد، از مهمترین کالاهایی که بعنوان سوغات یزد مطرح است، می توان ترمه، سفال، شیرین های سنتی نظیر لوز، باقلوا، قطاب، پشمک و سوهان یزدی را نام برد.

یزد به لحاظ اماکن تفریحی و بوستان، در مضیقه است و با توجه به جمعیت بیش از یک میلیونی آن، از مراکز تفریحی قابل توجهی برخوردار نیست.

پارک کوهستان، بزرگترین پارک تفریحی استان یزد است که در جاده تفت واقع شده و همه ساله پذیرای گردشگران است.

پارک هفتم تیر هم دیکر پارک استان است که در خیابان کاشانی یزد واقع شده و بخشی از اوقات فراغت مردم را پر می کند.