نخستین شهر خشتی جهان در انتظار میهمانان

به گزارش یزدی نیوز استان یزد از جمله استان های تاریخی و منحصر به فردی است که با وجود جاذبه های زیبا و کم نظیر، همه ساله گردشگران و مسافران را به سوی خود جلب می کند .
این استان با وجود تنوع مختلف و داشتن چهار فصل در دل این استان کویری که از یک سو به عنوان چهارمین استان صنعتی کشور نماد کار و تلاش و از سوی دیگر با داشتن ۲۲سال رتبه برتر کنکور سراسری از لحاظ ظرفیت علمی است در کنار آن با داشتن انواع جاذبه های تاریخی و طبیعی همچون بزرگترین و مسن ترین موجود زنده جهان یعنی سرو ابرکوه در مثلث گردشگری مرکز ایران قرار گرفته و برای ثبت جهانی نخستین بافت تاریخی ایران لحظه شماری می کند.
ویژگی های متنوع طبیعت استان یزد اغلب برای گردشگران داخلی و خارجی جالب و جذاب است به طوری که طبیعت چند گونه و کاملا متفاوت استان یزد، یکی از پرجاذبه ترین دیدنی های این استان به شمار می رود.
از یک سو پهنه های بیابان و تپه های ریگ روان و از دیگر سو و به فاصله نزدیک ارتفاعات زیبای شیرکوه و ییلاقات سرسبز، دره ها و دامنه های آن و گوناکونی آب و هوا از جلوه های جذاب برای تفریح و بهره مندی از طبیعت است.
در استان یزد بناها و فضاهای تاریخی، بازارها و سایر اماکنی که در بافت قدیم شهر قرار دارند خود از جاذبه های تفریحی و توریستی به شمار می رود .
شهر یزد القاب بسیاری را در طول تاریخ بدست آورده که هر کدام دارای بار معنایی بالایی است همچون : شهر بادگیرها ، دارالعباده ، دارالعلم و دارالعمل ، حسینیه ایران ، شهر دوچرخه ها ، شهر شیرینی ، شهر قنات و قنوت و قناعت ، شهر آتش و آفتاب و شهر کار و کاریز .
** جاذبه های تاریخی و گردشگری استان یزد :
یزد گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدنی ایرانی را در خود دارد که از آن جمله می توان به بناهای مذهبی، بقعه، مساجد، حسینیه ها، زیارتگاههای زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغ های تاریخی ، بادگیرها و بازارچه ها اشاره کرد .
از دیگر اماکن دیدنی یزد می توان به زندان اسکندر، بقعه شیخ احمد فهادان، مجموعه تاریخی هشت، مسجد چهل محراب، آتشکده زرتشتیان، گنبد مصلای عتیق، بقعه دوازده امام، مسجد یعقوبی و بقعه سید شمس الدین اشاره کرد .
** بافت قدیم یزد :
یزد نخستین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان است و بافت تاریخی این شهر با مساحت عرصه ۷۴۳ و مساحت حریم ۵۰۰۰ هکتار در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .
این بافت تاریخی شامل محلاتی نظیر فهادان، کوچه بیوک، خرمشاه، سرجمع، میرقطب، یعقوبی، شش بادگیری و … می شود که محله فهادان از قدیمی ترین محلات قدیمی شهر یزد محسوب می شود.
در این بافت تاریخی خانه های دوره ایلخانی همچنان مسکونی هستند و از این لحاظ این بافت منحصر به فرد است.
در این میان قدیمی ترین بنای ساخته شده از خشت در دنیا نیز در استان یزد قرار دارد و آن هم نارین قلعه یا کهندژ نام دارد که در شهر باستانی میبد بر فراز تپه ای بلند بنا شده و بر تمامی شهر میبد و پیرامون آن دید دارد.
تاکنون کشوری ادعا نکرده است که بنایی قدیمی تر از کهندژ دارد.
کهندژ نام دژهای کهنی است که در آغاز پیدایش شهرها بنا شده اند. این دژها در دوره پیش از اسلام و بیشتر در دوران ماد، هخامنشی و اشکانی ساخته شده و بناهایی تک و پر تراکم بودند که بر فراز تپه های طبیعی یا مصنوعی می ساختند .
البته باید طولانی ترین قنات دنیا را نیز در این استان جویا شد .
طولانی ترین قنات ایران به نام قنات زارچ با طول ۱۰۰کیلومتر در استان یزد قرار دارد. این قنات یکی از کهن ترین قنات های ایران به شمار می آید که سابقه ای بیش از سه هزار سال دارد. طول کوره قنات زارچ بیش از ۷۱ کیلومتر بوده و تعداد چاههای آن دو هزار و ۱۱۵ حلقه شمارش شده است.
البته پرآب ترین قنات کشور نیز متعلق به استان یزد و شهرستان مهریز به نام حسن آباد مشیر است که این دو قنات در مجموعه قنات های ایرانی در حال ثبت جهانی است.
**مساجد استان یزد :
با توجه به مذهبی و دارالعباده بودن یزد مساجد زیادی در جای جای این استان به چشم می خورد که در این بین قدیمی ترین مسجد ایران یعنی مسجد جامع فهرج نیز قرار دارد .
این بنای خشت و گلی که از صدر اسلام به همان صورت اولیه باقی مانده، در ۳۰ کیلومتری شرق یزد قرار دارد.
این مسجد، تنها مسجد جهان اسلام است که ساختمان آن از ابتدا تاکنون هیچ تغییری نکرده است.
اگرچه در میان باستان شناسان اختلاف نظر وجود دارد اما ظاهرا مسجد جامع فهرج قدیمی ترین مسجد ایران است. مسجد جامع فهرج کماکان زنده و پویا بوده و در آن نماز جماعت برپا می کنند .
از دیگر مساجد مهم و شاخص استان یزد می توان به مسجد جامع کبیر یزد اشاره کرد که به لحاظ سیر تحول تاریخی، شیوه ساختمانی و تزئینات به کار رفته در آن از اهمیت بالایی برخوردار است .
همچنین سر در رفیع و منحصر به فرد، مقرنس های معرق، در نفیس چوبی گره و منبت کاری شده، ایوان مزین به اسماء مبارکه الهی به صورت خط کوفی بنایی، گنبد روپوش، مناره ها، محراب معرق، کتیبه های ثلث و کوفی این مسجد را در زمره آثار کم نظیر جهان اسلام قرار داده است .
مسجد جامع کبیر یزد یکی از شاهکارهای معماری و تاریخی جهان به شمار می رود و به جرات می توان گفت دارای بلندترین مناره های جهان است. بنای این مسجد با عظمت قرنهاست که از فراسوی تاریخ تمدن این سرزمین می درخشد به نحوی که در کتب تاریخی یزد آمده است: مسجد را بر جای آتشگاه ساسانی ساخته اند و سنگ بنای آن توسط علاء الدوله گرشاسب نهاده شده است. مسجد جامع قدیم در قرن ششم هجری قمری و به دستور گرشاسب از نوادگان ˈعلاء الدوله کالنجار ساخته شد و بنای اصلی مسجد کنونی از آثار سید رکن الدین محمد قاضی است.
دو مناره مسجد که ارتفاع تقریبی آن از کف تا نوک به بیش از ۵۲ متر می رسد، دارای قطری در حدود هشت متر است که در دوره صفوی به بنا افزوده شده اما در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی فرو ریخت و دوباره تجدید بنا شد. بلندای این مناره ها و اینکه کاشی کاری منحصر به فردی حتی در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را بر می انگیزد زیرا این مناره ها هرچه به سمت بالا رفته باریکتر شده و تنها یکی از آنها دارای پلکان است از این رو ظرافت کاشی کاری در این ارتفاع به واقع قابل تحسین است.
از دیگر مساجد تاریخی و مهم استان می توان به مسجد ملا اسماعیل، مسجد میر چقماق، مسجد ریگ و مسجد چهار منار اشاره کرد .
** نخل های قدیمی و بزرگ جهان در یزد
نخل چوبی میدان امیر چخماق به عنوان قدیمی ترین نخل چوبی ایران با ۴۵۰ سال عمر متعلق به عصر صفوی و به نخل حیدری ها معروف است. بلندی این نخل ۸.۵ متر و اضلاع آن نیز ۸.۵ در ۸.۵ متر است.
این نخل مجموعه مشبکی از چوب های تراشیده شده با گره چینی ها و تیرهای بزرگ است که تقریبا به شکل درخت سرو (نماد آزادگی) ساخته شده است. اما بزرگترین نخل ایران نیز با همین ویژگی ها با ارتفاع ۱۱متر در حسینه امام تفت قرار گرفته و هر ساله در ایام تاسوعا و عاشورا میزبان خیل عظیم عزاداران حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است البته در شهرستان زارچ نیز یک نخل قدیمی با ارتفاعی کمتر قرار دارد .
یزدی ها رسم دارند که در ایام سوگواری امام حسین(ع) مراسم نخل گردانی اجرا کنند. این نخل توسط ۱۵۰ نفر در میان مردم گردانده می شود تا مراسم ویژه آن نمادی باشد برای آزادگی و مظلومیت امام سوم شیعیان.
از دیگر نخل های معروف استان یزد در مهریز ، میدان امیرچخماق و میدان بعثت یزد است.
**زیارتگاههای زرتشتیان :
زیارتگاه پیر هریشت، پارس بانو (ویژه بانوان) و پیر نارکی و زیارتگاه پیر چک چکو از زیارتگاههای زرتشتیان در استان یزد است که زیارتگاه پیر چک چکو (پیر مراد) از مهمترین آنهاست .
همچنین دخمه زرتشتیان که در ۱۵کیلومتری جنوب شرقی یزد بر بلندای کوهی که به کوه دخمه معروف است واقع شده اند و بر بلندی این کوه، دو عمارت سنگی 'مدور برج' ساخته شده است.
دخمه محلی است که زرتشتیان، مردگان را بر طبق آداب دینی در آن می نهادند اما از وقتی که به دفن کردن در گورستان پرداخته اند، استفاده از دخمه متروک شده است. بیشترین این دخمه ها در یزد قرار دارد چون در این شهر زرتشتیان زیادی زندگی می کردند. دخمه قدیمی یزد حدود ۳۰ سال است که دیگر مورد استفاده نیست، دخمه مانکجی لیمجی هاتریا، دخمه چم تفت، دخمه شریف آباد اردکان، دخمه ترک آباد اردکان تنها نام تعدادی از دخمه های زیاد موجود در یزد است. سرپرستی این دخمه ها را انجمن زرتشتیان بر عهده دارد.
** خانه های قدیمی
خانه های قدیمی یزد از جمله بناهای ارزشمندی هستند که یادآور زندگی سنتی مردم این منطقه است این خانه ها از لحاظ معماری و قدمت اهمیت فراوانی دارند .
تنها در یزد است که هنوز خانه های دوران ایلخانی قابل سکونت هستند و از ویژگی های مهم این خانه ها می توان به حیاط مرکزی آن تالار، اتاقهای سه دری، پنج دری، کریاس و فضاهای گوناگون دیگر اشاره کرد که دیوارهای بلند این خانه ها و نحوه آرایش و سازماندهی فضاهای گوناگون دور تا دور حیاط، نما سازی زیبا برای این خانه ها از ویژگیهای مهم و منحصر به فرد آنهاست.
قدیمی ترین خانه ثبتی در یزد خانه توانا متعلق به دوران ایلخانی است .
از دیگر خانه های قدیمی یزد می توان به خانه محمودی، خانه لاریها، خانه عرب زاده، خانه تقدیری، خانه آقازاده ابرکوه و خانه مرتاض اشاره کرد .
** باغ های تاریخی یزد:
مراد از باغ در این استان باغ هایی است که از لحاظ طراحی معماری و محوطه سازی و ردیف کاری درختان مفاهیمی ویژه را در خود دارند و بیشتر یه عنوان فضای سبز و محل استراحت و تفریح در گذشته استفاده می شد.
در استان یزد با وجود کویری بودن و مشکل کم آبی باغهایی یافت می شود که نشانه ذوق و خلاقیت معماران یزدی است از میان این باغها می توان به باغ دولت آباد، باغ خان، باغ مشیر، باغ گل کار، باغ محمودیه، باغ پهلوان پور مهریز، باغ تیتو بافق، باغ حافظی طزرجان، باغ گلشن طبس اشاره کرد که در این میان باغ دولت آباد با داشتن بلندترین بادگیر ایران به ارتفاع ۳۳ متر از شاهکارهای مهندسی معماران یزد است.
بادگیر باغ دولت آباد یزد در شمار زیباترین بادگیرهای دوره زندیه و قاجاریه با قدمتی ۲۷۰ ساله به عنوان بلندترین بادگیر جهان به حساب می آید.
این بادگیر که نمونه ای از معماری دوره زندیه را داراست در سال ۱۱۶۰ هـ.ق توسط محمدتقی خان یزدی مشهور به خان بزرگ سرسلسله خوانین یزد ساخته شد .
این بادگیر ارتفاعی به طول ۳۳ متر و ۸۰ سانتی متر دارد و از خصوصیات بارزش هشت ضلعی بودن آن است که باعث می شود باد در هر جهت به راحتی و به سرعت به قسمت زیرین آن هدایت شود و پس از برخورد به سطح آب حوضچه زیر بادگیر، هوای خنکی در داخل آن ایجاد کند.
در کنار این بادگیر باغی شامل سه عمارت هشتی و سردر و تالار آینه نیز موجود است که بهشت آیین خوانده می شود و دارای نقوش اسلیمی است. این باغ مدتها محل اقامت کریم خان زند در یزد بود و از نظر طراحی در شمار زیباترین باغ های دوره زندیه و قاجاریه محسوب می شود.
**آب انبارها :
یکی از شاخص ترین نشانه هایی که منظر عمومی شهر یزد را از دیگر شهرهای کشور متمایز می سازد آب انبارهای آن بوده که از عمده ترین مصالح ساخت آن دیمه است که از آهک، خاکستر و ماسه بادی تشکیل شده است آب انبارها که معمولا در مرکز محله های شهر واقع شده اند از چهار عنصر اصلی خزینه، گنبد، پاشیر و بادگیر تشکیل شده اند .

از جمله این آب انبارها می توان به آب انبار ۲۲بهمن و شاه ولی تفت، آب انبار هفت بادگیری صدوق، آب انبار شش بادگیری یزد اشاره کرد، که تنها در شهر یزد آب انبار هفت بادگیری به چشم می خورد .
آب انبار شش بادگیر یزد به دلیل دارا بودن شش بادگیر به این نام معروف شده و تنها آب انبار شش بادگیر جهان است. سه بادگیر آن از ابتدا ساخته شده بود و سه بادگیر دیگر بعدها به آن اضافه شده است، با کمی دقت در شکل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن را می توان مشاهده کرد. شش بادگیر آب انبار با توجه به شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه به شکل هشت وجهی هستند. شهر یزد همچنین دارای تنها آب انبار هفت بادگیری جهان با دو مخزن است که در روستای عصر آباد قرار دارد .
**بادگیرها :
شهر یزد همواره در بین ایرانیان به شهر بادگیرها معروف است که در واقع این بادگیرها سیستم تنفسی شهر محسوب می شوند که بیشتر در فضاهای مسکونی و قدیمی تعلق دارند و از چهار بخش عمده بدنه، قفسه، تیغه ها و سقف ساخته شده اند که بدنه آنها به صورت مکعب مستطیل یا منشور و قاعده آنها اغلب به شکل مربع، مستطیل، مسدس یا هشت وجهی است.
**یخچال های خشتی :
یخچال های خشتی زیبایی در استان یزد دیده می شود که مردم در گذشته یخ را در آنجا می گذاشتند و در فصل تابستان از آن استفاده می کردند که این یخچال ها در شهرستان ابرکوه، صدوق و میبد (قدیم ترین آن) دیده می شود و قدمت آنها به دوران قاجار باز می گردد که انباشتن یخ در مخزن و پوشاندن سطح یخ از پوشال و کاه در فصل زمستان و استفاده از آن در فصل تابستان از کاربری این یخچال های خشتی بود. دیواره های سایه دار، حوض یخبند، مخزن یخچال و گنبد چهار قسمت اصلی یخچال ها را تشکیل می دهند .
غیر از همه جاذبه های منحصر به فردی که در استان یزد وجود دارد، می توان تنهاترین کاروانسرای دایره شکل ایران را هم در شهرستان مهریز در مسیر یزد به کرمان مشاهده کرد. کاروانسرای زین الدین یکی از ۹۹ کاروانسرایی است که شاه عباس در ایران ساخته با این تفاوت که معماری آن دایره ای است. اکنون از این کاروانسرا به عنوان یک اقامتگاه سنتی و جاذبه گردشگری یاد می شود. می گویند که اقامت در این کاروانسرای ۴۰۰ ساله و دیدن آسمان پر ستاره اش امری است که با آن تجربه سفر به یزد، تاریخی ترین شهر جهان کامل می شود!
**سروها و چنارهای کهن یزد، نمونه ای از میراث طبیعی استان:
درختان سرو از جمله درختان دیر زیست در استان یزد بوده که تعدادشان در یزد کم نیست و در طول دورانها و زمان های گذشته در قابل حوادث و بلایای طبیعی مقاومت کرده است که از آن جمله می توان به سرو ۵۰۰۰ ساله ابرکوه و سرو ۱۵۰۰منگاباد مهریز و چنار ۱۲۰۰ساله کرخنگان خاتم اشاره کرد .
در میان این سروها، سرو ابرکوه مورد توجه گردشگران بوده است به طوری که مارکوپولو در خاطرات سفرش به ایران می نویسد: یکی از چند سروی که در ایران دیده ام خوش بالای ابرکوه است که همچون آبشاری سبز از آسمان فیروزه فام بر روی زمین تنیده ابرکوه فرو می آید و از هر طرف که وارد ابرکوه شوی سرو کهنسال و پرطراوت مانند چراغ دریایی سبزی ما را به بندر دریای کویر و خورشید تابان فرا می خواند.
سرو ابرکوه را می توان مسن ترین موجود زنده جهان نامید. هر چند که گفته می شود در کشور سوئد نیز درحتی وجود دارد که از سرو ابرکوه قدیمی تر است اما اکنون از درخت پیر سوئد تنها ریشه های آن باقی مانده در حالی که سرو کهنسال شهرستان ابرکوه با ۲۵ متر ارتفاع ۱۸ متر محیط و ۵.۱۱ متر اندازه دور تنه در قلب ایران زنده و سبز است و آرام آرام زندگی می کند .
**روستاهای تاریخی یزد:
در استان یزد چندین روستای تاریخی، با قدمتی بیشتر از بسیاری از شهرهای پررونق امروزی وجود دارد که این روستاها از هزاران سال پیش تا کنون بافت خود را حفظ کرده اند از آن جمله می توان به روستای هرفته، بندرآباد، توران پشت، هفتادر، بیداخوید و مزرعه کلانتر اشاره کرد .
آبادی هرفته که در میان بیابان فهرج و خویدک قرار دارد در زمان حمله اعراب میدان جنگ اعراب و ایرانیان بوده است .
روستای توران پشت متعلق به دوران ساسانی بوده که تاریخ، بنای این روستا را به توران دخت ساسانی نسبت داده است .
قدمت روستای هفتادر را نیز به قباد ساسانی نسبت داده اند. ندوشن نیز از جمله آبادی های تاریخی است که روزگاری در کنار جاده ابریشم، در محل گذر کاروان ها قرار داشت و قدمت آن بیش از ۸۰۰ سال است .
**موزه های استان یزد:
در این استان در مجموع ۱۷ موزه فعال است که می توان از موزه آب، موزه آینه و روشنایی، موزه سکه و مردم شناسی حیدرزاده، موزه مردم شناسی ابرکوه، موزه مردم شناسی مهریز، موزه مردم شناسی اردکان، موزه وزیری، موزه رجال، موزه علوم طبیعی و موزه پست میبد نام برد .
**صنایع دستی و سوغات یزد:
از عمده ترین صنایع دستی این استان می توان به فرشبافی اشاره کرد که از تولیدات قالی دستباف آن ۵۰ درصد به خارج کشور صادر می شود و بقیه در داخل کشور به فروش می رسد. از دیگر صنایع دستی این استان زیلو بافی است که مهمترین مرکز این صنعت شهرستان میبد است و قدیمی ترین زیلو با طرح زیبای محرابی را می توان در موزه تخصصی زیلوی این شهرستان دید که مربوط به سده ۸۰۸ هجری قمری است . همچنین این استان تنها استان کشور است که هنوز در آن ایکات و دارایی بافته می شود.
ترمه های این شهر همواره مورد توجه جهانگردان وگردشگران بوده است. سبد بافی، زرگری سنتی، چاقو سازی، منبت کاری، خراطی، موتابی، گیوه بافی و آهنگری از دیگر صنایع دستی این استان است .
از مهمترین کالاهایی که به عنوان سوغات یزد مطرح هستند، می توان ترمه، سفال، شیرین های سنتی نظیر لوز، باقلوا، قطاب، پشمک و سوهان یزدی را نام برد .