کهن شهر “یزد “در آستانه جهانی شدن

امیرترقی نژاد

۱.پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی دومین شهر تاریخ و نخستین شهر خشتی جهان بعد از مدتها تلاش و همت تکمیل و همراه با مستندات به یونسکو ارسال شد . این طرح نخستین تجربه شهر زنده در ایران است که قرار شده از سوی یونسکو ثبت جهانی شود.کهن شهر یزد سالهای سال است که درآرزوی جهانی شدن به سر می برد.البته این آرزو دست یافتنی است اما اینکه چرا این آمال و آروزهای مردم کویر به تاخیر افتاده قصه هایی بس فراوان دارد.هیچکس شک ندارد که کهن شهر یزد یکی از قدیمی ترین شهرهای جهان است ،به طوریکه اینقدر آثار و ابنیه تاریخی دارد که منتقدی نمی تواند این سیر تاریخی یزد را نادیده بگیرد.شما وقتی بعنوان یک گردشگر به این شهر سفر می کنید چنان مجذوب برخی آثار می شوید که گویی در یک موزه تاریخی زنده به سر می برید بنابراین تاریخ را در یزد دیدن اغراق نیست. بیش از۰۰ ۱۵ اثر تاریخی ثبت شده درکنار خیل عظیمی دیگری از آثار که هنوز در نوبت ثبت ملی شدن به سر می برند. این شهر به شهر بادگیرها معروف است. به دارالعباده، شهر دوچرخه‌ها، شهر شیرینی، شهر قنات و قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب.

۲.حالا صحبت از بافت تاریخی و یکپارچه ای است که پرونده آن منتظر تصمیم نهایی یونسکو برای ثبت جهانی است. ثبت جهانی یک شهر زنده و بافت تاریخی یزد که به نوبه خود شاهکاری تاریخی و الگویی برای جهان محسوب می شود.بافتی که هنوز زندگی در آن جریان دارد و مردم از کوچه پس کوچه های آشتی کنان آن تا بازارهای تاریخی،حمام های تاریخی و آب انبارهای آن وصل هستند. بی شک با این مقدمه ،نه تنها وجه تاریخی بافت شهر بادگیرها، آنچه ثبت جهانی بافت تاریخی یزد را بی‌نظیر و منحصر به فرد می‌کند، پویایی و زنده بودن نظام و روحیه اجتماعی این بخش و وسعت و گستردگی بافت است. فعالیت‌های اجتماعی، ‌فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در بافت تاریخی شهر یزد بیانگر زنده بودن و حیات اجتماعی این محوطه تاریخی است. آنچنانکه برخلاف شهرهای تاریخی نظیر ونیز که ظاهری زنده دارند،‌ بافت تاریخی یزد مجموعه‌‌ای پویا و در حال رشد است که اهالی آن با پایبندی به سنت‌‌ها و ارزش‌های گذشتگان روزگار می‌‌گذرانند.

۳. آنچه به وضوح می توان در هنر معماری یزدی در یافت هنر زیستن و یا به عبارتی همزیستی مسالمت آمیز با طبیعت خشن و قهر کرده می باشد که با سخت کوشی، پشتکار و قناعت، نوع دوستی و … نمودها و نهادهایی را در عرصه شهر سازی و معماری به عرصه وجود کشانیده که نظر هر بیننده ای را به خود جلب و ذهن او را به ژرفای تفکر و تعمق می کشاند. نمونه بارز این معماری محله "فهادان"است. قدمگاه منصوب به امام رضا(ع) در این گذر واقع شده است. از دیگر محله های مهم تاریخی یزد می توان به محله سر جمع، محله یعقوبی، محله سر دو راه، محله مصلی، محله قلعه کهنه، محله لب خندق و… اشاره کرد.همه این اشاره ها بخشی هایی از ثبت جهانی را در خود در برخواهد گرفت. بافت تاریخی شهر یزد با مساحتی در حدود ۸۰۰ هکتار را می توان گسترده ترین و اصولی ترین بافت تاریخ ایران دانست که تجربه های متفاوتی در زمینه مداخله متولیان امر در شبکه معابر را در خود جای داده است. بافت تاریخی یزد به عنوان دومین بافت خشتی دنیا و دست نخورده ترین بافت تاریخی کشور به شماره ۱۵۰۰ در فهرست ملی ایران در سال ۸۴ ثبت شده است.

۴.بافت تاریخی یزد با جهانی شدن تنها نیست.چند سال پیش باغ تاریخی دولت آباد یزد به ثبت جهانی رسید. باغ تاریخی که بلندترین و منحصر بفرد ترین بادگیرهای جهان را تنها می توان در استان یزد پیدا کرد. بادگیر باغ دولت آباد یزد در شمار زیباترین بادگیرهای دوره زندیه و قاجاریه با قدمتی ۲۷۰ ساله به عنوان بلندترین بادگیر جهان به حساب می آید. این بادگیر که نمونه ای از معماری دوره زندیه را داراست در سال ۱۱۶۰ هـ.ق توسط محمدتقی خان یزدی مشهور به خان بزرگ سرسلسله خوانین یزد ساخته شد. این بادگیر ارتفاعی به طول ۳۳ متر و ۸۰ سانتی متر دارد و از خصوصیات بارزش هشت ضلعی بودن آن است که باعث می شود باد در هر جهت به راحتی و به سرعت به قسمت زیرین آن هدایت شود و پس از برخورد به سطح آب حوضچه زیر بادگیر، هوای خنکی در داخل آن ایجاد کند.در کنار این بادگیر باغی شامل سه عمارت هشتی و سردر و تالار آینه نیز موجود است که بهشت آیین خوانده می شود و دارای نقوش اسلیمی است. این باغ مدتها محل اقامت کریم خان زند در یزد بود و از نظر طراحی در شمار زیباترین باغ های دوره زندیه و قاجاریه محسوب می شود.