آیین محرم در بهاباد

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی اخبار یزدی ها( یزدی نیوز) "حسن امینی"ضمن تشریح آداب و رسوم ماه دهه اول محرم در بهاباد از گذشته تاکنون، تصریح کرد: مردم بهاباد به ویژه جوانان این شهرستان چند روز قبل از آغاز محرم، در جنب و جوش استقبال از محرم هستند و حسینیه‌ها و مساجد شهر را سیاه‌پوش می‌کنند و نمادهایی از محرم نظیر گهواره علی‌اصغر(ع)، حجله قاسم، چهل‌چراغ، تنور خولی، بازار و خرابه شام، علم و کتل و غیره را می‏‏سازند.

وی خاطرنشان کرد: اگر محرم مصادف با تابستان باشد، حسینیه‌ها را جارو و آب پاشی می‎‎کنند و مردم از خانه‌هایشان زیلو می‎‎آورند و صحن مجالس عزا را نیز فرش می‌کنند.

وی افزود: عصر روز آخر ذی‌الحجه نیز تشت بزرگی را ویژه‌ی عزاداران حسینی پر از آب می‎‎کنند و این تشت که روی آن اشعاری از محتشم کاشانی مانند "از آن تشنگان هنوز به عیوق می‌رسد- فریاد العطش ز بیابان کربلا" یا عبارت "حسین(ع)" حک شده و جام‌های نقره‌ای و حکاکی شده‎‎ای به وسیله زنجیر به آن نصب است را در یکی از صفه‌های حسینیه حاج‌مهدی قرار می‌دادند که مردم در ایام محرم به نیت شفا از آب آن می‌نوشند.

امینی اظهار کرد: در گذشته به ویژه در ایام تابستان، مراسم‎‎های عزاداری محرم در حسینیه زیبای حاج‌مهدی محله قلعه برگزار می‌شد که در میان حسینیه قلعه یک بنای شش‌ضلعی به نام کلک بود که مردم آن را مقدس می‎‎دانستند و عزاداری‌ها حول این کلک انجام می‎‎شد و در زمستان‎‎ها نیز این مراسم‎‎ها در مسجد جامع شهر برپا می‎‎شد.

به گفته وی، در حسینیه باغستان بهاباد هم صبح‎‎ها، عصرها وشب‌ها مراسم روضه‌خوانی و عزاداری امام‌حسین(ع) برپا می‌شد ولی امروز علاوه بر این حسینیه‌ها و مساجد شهر، مراسم عزاداری در بعضی از منازل از جمله منازل آقاغلامحسین کلانتری، محمد هاشمی و غیره که از گذشته دایر بوده، نیز برگزار می‎‎شود.

وی در ادامه با بیان این که شب‌های محرم پس از مراسم روضه‌خوانی در حسینیه‌های قلعه و باغستان، عزاداری‌ها به سبک و عناوین مختلف برگزار می‌شده است، تصریح کرد: جوش دوره، یکی از این سبک‎‎های عزاداری است به این نحو که عده‌ای به صورت دایره‌وار می‌ایستند و با یک‌دست کمر بغل‌دستی خود را گرفته و با دست دیگر سینه می‌زنند. سادات هم در سر این دسته‎‎های عزاداری می‌ایستند و به اجرای جوش می‌پردازند.

این مسئول یکی دیگر از سبک‎‎های عزاداری در این ناحیه را جوش بختیاری خواند و افزود: البته این سبک عزاداری، بومی منطقه نیست و همانطور که از نام آن مشخص است، متعلق به ایل بختیاری است که از حدود ۷۰ سال پیش توسط تاجری بختیاری که به بهاباد سفر کرده ‌بود،به کربلایی محمدقاسمی آموزش داده‌ شد و از آن زمان تا به امروز وی در محله قلعه، نوحه‌خوان جوش بختیاری است.

وی خاطرنشان کرد: در سال‌های اخیر نیز جوش بختیاری در محله‌های باغستان محمدآباد در این شهرستان نیز اجرا می‌شود.

امینی در مورد هیأت‌های عزاداری بهاباد نیز خاطرنشان کرد: در گذشته‌های خیلی دور بهاباد فقط دارای دو هیات امام‌حسین(ع) حسینیه ‌باغستان و هیات ابوالفضل(ع) قلعه بود و از اواسط دهه اول محرم، هر دو محله هر شب در قالب هیات‌های زنجیرزنی و سینه‌زنی به حسینیه‌های هر دو محله آمده و پس از عزاداری به حسینیه محله خود بازمی‎‎گشتند و به اجرای جوش‌های دوره، حیدری و جق‌جقو می‌پرداختند.

وی ادامه داد: از حدود ۸۰ سال پیش تاکنون که حرکت هیات‌های عزاداری به سوی دو حسینیه قلعه و باغستان در هر شب دهه اول محرم منسوخ شده، هیات قلعه تنها در شب هشتم محرم به حسینیه باغستان می‌رود و مداحان قلعه در آنجا به نوحه‌سرایی می‌پردازند و در همان مکان هردو هیات، جوش‌ها و عزاداری سنتی را اجرا می‌کنند.

مسئول میراث فرهنگی بهاباد در مورد برنامه‎های عزاداری شب تاسوعا در بهاباد نیز اظهار کرد: سابقاً در شب تاسوعا هیات‌ باغستان در قالب دسته‌های زنجیرزنی و سینه‌زنی به حسینیه حاج مهدی و امروزه به مسجدجامع می‌آیند.

وی افزود: پس از مراسم روضه‌خوانی و عزاداری نیز دو هیات قلعه و باغستان در مسجد جامع به اجرای جوش‌ها و عزاداری‌های سنتی می‌پردازند، البته در ایام قدیم، هیات باغستان عصر روز تاسوعا به حسینیه قلعه می‏‎آمد و اطراف کلک به عزاداری می‌پرداخت.

امینی در مورد رسم علمداری در این شهرستان تصریح کرد: هر دو هیات دارای علم‌های بسیار بزرگی هستند که شخص علمدار برای برداشتن آنها شالی را به دور کمر می‌بندد و چوب علم را داخل شال می‌گذارد و پیشایش هیات حرکت می‌کند و به هر ساباطی(کوچه سقف‌دار) که می‌رسند، علمدار باید علم را خم ‌کند تا از ساباط عبور کند.

وی با اشاره به عزاداری هیات قلعه در شب عاشورا که در سالهایی نه جندان دور با حرکت به سمت حسینیه باغستان انجام می‎‎شده، گفت: پس از مداحی، هیات قلعه به مسجد جامع برمی‌گشت و در این مکان به عزاداری می‌پرداخت.

این مسئول یکی دیگر از هیات‎‎های بهاباد را هیات طفلان حسین که متعلق به محله قلعه است، ذکر کرد و گفت: این هیات متشکل از کودکانی است که کوزه ‌آب در دست دارند.

به گفته‌ی وی، در گذشته، شب و صبح عاشورا، پیشاپیش هیات قلعه حرکت می‌کردند اما امروزه فقط در صبح عاشورا این هیات شکل می‎‎گیرد.

وی با بیان این که برخی معتقدند که در روز عاشورا زعفر یکی از جنیان نیز به یاری امام‌ حسین(ع) شتافت اما امام(ع) اجازه جنگ را به جنیان نداد، گفت: به همین خاطر در شب و صبح عاشورا در محله قلعه و باغستان، عده‌ای در قالب یک هیأت سینه‌زنی به نام هیات کلاه‌جنی، کلاه ‌بوقی سرخ رنگی برسر می‌گذارند و شمشیر بدست،پیشاپیش دسته‌ها حرکت کرده و نوحه خوانی می‎‎کنند.

وی یکی دیگر از هیات‎‎های بهاباد را موسوم به هیات جَق‌جَقو خواند و گفت: عده‌ای از مردان در مراسم عزاداری، دو کوبه‌ی چوبی که دارای جای انگشت است را بهم می‌کوبند و اشعاری که سروده عاصم شاعر مشهور شهر است را می‌خواندند.

امینی مراسم‎‎ دیرین صبح عاشورا در بهاباد را چنین توصیف کرد: صبح زود چند نفر به بالای پشت بام مسجدجامع رفته و شیپور زده و در وسط حسینیه‌ها هم طبل و سنج می‌زدند تا مردم زودتر از منازل خود بیرون بیایند.

وی گفت: در روز عاشورا مردم روستاهای اطراف هم به بهاباد ‎‎آمدند تا در عزاداری سالار شهیدان و یارانش شرکت کنند. در پیشاپیش هیأت‌های قلعه و باغستان چندین شتر و اسب که سیاه‌پوش کرده‎‎اند به همراه افرادی که نمادهای محرم از قبیل بازار شام، گهواره علی‌اصغر، حجله قاسم و علم‌های بزرگ روی دستانشان است و همچنین هیأت‌های جق‌جقو و طفلان حسین، کلاه ‌جنی و غیره حرکت می‌کردند.

مسئول میراث فرهنگی بهاباد ادامه داد: فردی هم که از قبل مقداری گل آماده کرده ‌بود، در آغاز حرکت هیات‌ها بر سر عزاداران گل می‌مالید.

این مسئول با اشاره به رسم شبیه‌خوانی صبح عاشورا در بهاباد، اظهار کرد: در مراسم شبیه‌خوانی دو گروه موافق‌خوان و مخالف‌خوان هستند که موافق‌خوان‌ها با لباس‌های سبز رنگ و مخالف‌خوان‌ها با لباس‌های قرمز رنگ به اجرای نمایش می‌پردازند.

وی ادامه داد: مردم پس از عزاداری روز عاشورا و اقامه نماز ظهر عاشورا توسط موقوفه‎‎ای که قدمتی طولانی دارد با صرف نهار مورد پذیرایی قرار می‌گیرند.

وی یکی دیگر از رسوم دیرینه عاشورا در بهاباد را پذیرایی عزاداران با قهوه در عصر روز عاشورا و از آیین‎‎های شام غریبان در بهاباد را حرکت دادن نمادی از تنور خولی در پیشاپیش جمعیت عزاداران که شمع‌های را روشن کرده و پس از صد قدم راه رفتن بر زمین می‎‎نشینند و اشعاری را می‎‎‌خواندند، ذکر کرد.

امینی در پایان نیز اظهار کرد: امروزه مراسم شام غریبان با حضور همه هیات‌های مذهبی شهر در مزار ملاعبدالله بهابادی برگزار می‌شود.