تاریخ و جغرافیای ابرکوه

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی یزدی نیوزدرباره به‌وجود آمدن و قدمت ابرکوه افسانه‌ها و داستان‌های زیادی نقل می‌شود که اغلب سند و مرجع علمی مقبولی ندارند ولی با توجه به آثار و ابنیه باقی‌مانده می‌توان پی به قدمت زیاد ابرکوه  برد. در کتاب «شناخت ابرکوه و قدمت آن» از قول احمدبن حسین بن علی کاتب مولف کتاب تاریخ جدید یزد آمده زمانی که اسکندر کثه(یزد کنونی) را به عنوان زندان قرار داد یعنی زمانی که تازه یزد را بنیان نهاد، نایبی برای خود در «ری» تعیین کرد که از ایالات ابرقو،اصفهان،اصطخر  و قم خراج به نزد وی می‌فرستاد. در صورت صحت این گفته قدمت ابرکوه نه تنها از یزد بیشتر است بلکه در آن زمان هم سنگ و هم رده ایالت اصفهان و اصطخر قلمداد می‌شده است.
درباره ابرکوه در کتبی چون «مسالک الممالک» اصطخری، «حدود العالم من المشرق الی المغرب»،«فارسنامه»ابن بلخی، «معجم البلدان» یاقوت حموی، «المسالک و الممالک» ابن خرداذبه، «اقلیم پارس»ایرج افشار، «نزهه القلوب»حمدا… مستوفی، «فارس نامه ناصری» حاج میرزا حسن فسایی، «آثار ایران»آندره گدار، «اقلیم پارس»محمد نقی مصطفوی، «تاریخ و جغرافیای شهرستان آباده»عبدالرحیم شریف، «لغت نامه دهخدا»، «فرهنگ فارسی معین» سخن بسیار گفته شده است.
در کتاب آثار ایران درباره موقعیت جغرافیایی ابرکوه آمده است:«ابرقو تقریباً در وسط راه استخر به یزد واقع است. بنابر روایت حمدا… مستوفی در ابتدا در پایان کوهی ساخته بوده‌اند و برکوه می‌گفتندش و بعد از آن بر صحرایی که اکنون هست این شهر کرده‌اند. شهری کوچک است. کسی که از راه سورمق یا ده‌بید بیاید هنوز هم در دامن کوهی سنگی، که در صحرا جا مانده‌است آثار شهر قدیم، و در کنار خرابه‌های عتیق، شهر جدید را که مستوفی اشاره می‌کند، می‌بیند.ابرقویی که در دشت واقع است از حیث آبادی شباهتی به ابرقوی عهد مغول ندارد بلکه در حقیقت میان آبادی کنونی او و ویرانه‌های اطرافش تفاوتی نیست، بنابر بعضی اقوال که بسیار محتمل هم است این شهر در حمله افغان‌ها خراب شده‌است(۱۱۳۵ هجری) ولی علت حقیقی ویرانی‌اش سابق بر هجوم افغانهاست.
 این شهر هم مثل بلاد بسیاری که پیش از این آباد و سرسبز بوده‌اند، درگذشته به‌حال نزع افتاده‌است زیراکه تنها علت عمران این بلاد وقوع در سر راه تجارتی بوده و با انحراف تجارت رشته حیات آنها منقطع شده‌است، راه معروف کاروانی عهد مغول که از خلیج‌فارس تا دریای سیاه کشیده بود از هرز شروع و پس از عبور از کرمان و یزد و سلطانیه و تبریز به سواحل دریای سیاه می‌رسید و ادویه چین و هند و نیل سوده و مشک و صمغ و اجناس ابریشمی و بنه کرمان و یزد و شیراز و سنگ‌های قیمتی را که شیراز و هرمز و سلطانیه بازار عمده آن به‌شمار می‌آمد به اروپا می‌رسانید.»
ابرکوه و روستاهای همجوار آن از جمله اسفندآباد در گذشته بر سر راه ابریشم قرار داشتند. البته شاخه اصلی جاده ابریشم به روستای اسفندآباد نزدیک‌تر است و این جاده از بین کوه‌های سفید و غلات کوه در ۱۲ کیلومتری جنوب اسفندآباد می گذشته است. تا چند دهه پیش هنوز آثاری از این راه پابرجا بود و در نزد مردم  به راه شتر معروف بوده است.
شهرستان ابرکوه دارای دو بخش مرکزی و بهمن و چهار دهستان تیرجرد، فراغه، مهرآباد و اسفندار است. همچنین این شهرستان دو شهر ابرکوه و مهردشت  را در بر می گیرد.  ابرکوه تا سال۱۳۵۰ خورشیدی، ابرقو  نام داشت اما در این سال وزارت کشور، نام این شهر را به «ابرکوه» تغییر داد اما در محاورات مردم هنوز لفظ «ابرقو» متداول است. این شهرستان دارای ۱۲۰ اثر به ثبت رسیده در فهرست آثار ملی ایران است.مجوعه پردیس ابرکوه واقع درمحله تاریخی دروازه میدان  شامل خانه‌های موسوی، سیدعلی آقا و  آقازاده،خندق تاریخی پیش از اسلام شهر،یخچال‌های چهار گانه، سرو کهن، گنبد عالی ساخته شده در عهد سلجوقیان، مسجد نظامیه، عمارت میان قلعه، آرامگاه عزیزالدین نسفی،مسجد بیرون، آب انبار ابرکوه،خانه قدیمی صولت و مسجد جامع موسوم به مسجد دو قبله از جمله  اماکن ثبت تاریخی شده  این شهرستان کویری هستند که هر گردشگری را به خود فرا می‌خوانند. البته این شهر سوغات‌های خاص خود را نیز دارد که مشهورترین آنها ترمه، گیوه، نمد و صابون هستند.روزنامه قانون