تبیین عناصر فرهنگ ایثار و شهادت

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی یزدی نیوزدر فرهنگ دینی نیز ایثار و شهادت علاوه بر ارزش معنوی و روحانی بسیار بالا نیکنامی و نزدیک شدن به خداوند را در پی دارد و حتی در قرآن بر این عمل تأکید بسیاری شده و به‌صراحت از شهدا به‌عنوان زندگانی که در پیشگاه حق روزی می‌خورند نام برده شده است.
اما تبیین عناصر فرهنگ ایثار و شهادت نیاز به ارائه یک پیش‌زمینه مفصل و تحلیل اساسی در دوره‌های مختلف دارد که در حوصله این نوشته نمی‌گنجد و کماکان در حد بضاعتمان با ایجاد بسیار به شکل فشرده عنصرهای اساسی این فرهنگ جاودان و گران‌سنگ را بررسی می‌کنیم.
ابتدا بهتر است واژه ایثار و شهادت را تعریف کنیم و سپس به تبیین عناصر اساسی آن بپردازیم.۱ ایثار: این کلمه در فرهنگ بزرگ سخن، حسین انوری به معنای بذل و گذشت کردن از حق خود برای دیگران نفع دیگری یا دیگران را با خود ترجیح دادن آمده است. در لغت‌نامه دهخدا این کلمه به معنای غرض دیگران را بر خود مقدم داشتن، برگزیدن و منفعت غیر را بر خود مقدم داشتن. برگزیدن و منفعت غیر را بر خود مقدم داشتن و این کمال درجه سخاوت است به‌کار رفته. (س ۱۷۵. ص ۵۴۳ و ۸ ص ۳۲.)
شهادت: یعنی کشته شدن در راه خدا آن که به شهادت دست یافته و در راه خدا کشته شده بود به فرموده شهید مطهری شهادت مرگ آگاهانه در راه هدف مقدس است، عملی اختیاری و کاملاً آگاهانه که برای بهبود و شرایط و یاری به هم نوعان برگزیده می‌شود. شهید مطهری از شهدا به عنوان شمع محفل بشریت یاد کرده است.
خداوند انسان را به دمیدن روح خود مفتخر نموده و این راز شکوه و عظمت بعد معنوی و شخصیت ملکوتی انسان است و ارزش جسم خاکی تنها در حفاظت و مراقبت از روح خداوند است. از دیدگاه قرآن زندگی در ابدیت تجسم می‌یابد. چنان‌که در آیه ۶۴ سوره عنکبوت بدان اشاره شده است که این «زندگی دنیا چیزی جز سرگرمی و بازی نیست و زندگی واقعی در سرای آخرت است اگر می‌دانستند.»
قهرمانی می‌دهند و جامعه را از سکون و رکود باز می‌دارند. استادش شهید مطهری می‌نویسد: بزرگ‌ترین خاصیت حماسه الهی می‌میرد. شهید آن حماسه مرده را از نو زنده می‌کند. لذا اسلام همیشه نیازمند به شهید است حماسه‌های جدید و آفرینش‌های تازه.
عنصر دیگر نیکوکاری به کمال و پرورش خصائل پسندیده در جامعه به عنوان الگویی نامی است. قرآن بالاترین درجه نیکوکاری را انفاق و گذشت از آن چه که مورد علاقه شدید انسان است معرفی می‌کند و چه علاقه ای بیشتر از گوهر جان که فرد آن را برای اعتلای نیکوکاری در حد اعلی فدا کند. خداوند در آیه ۹۲ سوره آل عمران می‌فرماید: هرگز به حقیقت نیکوکاری نمی‌رسید مگر اینکه از آنچه دوست می‌دارید (در راه خدا) انفاق کنید. از این رو در جای‌جای قرآن به این‌که به مسکین و یتیم و اسیر غذای مورد نیاز خود را اعطا کنید تأکید شده است و اطعام کردن در حالی که خود نیازمند هستید عملی توأم با ایثار در هنگام نیاز شدید است که همه را در بر می‌گیرد و بالاترین چیز که مورد علاقه انسان است و موجب تلاش و کوشش اوست. وقتی فرد به اوج عظمت و فداکاری برسد این بهترین سرمایه و گوهر را در راه خدا ایثار می‌کند.
از این روست که بین سابقون واقعی مسابقه ای در نیکی به وجود می‌آید که سبب خشنودی خداوند می‌شود و خدای تعالی به آن‌که سبب خشنودی خداوند می‌شود و خدای تعالی به آن فخر فروخته و از این انسان‌ها به نیکی یاد می‌کند و این انسان اشرف مخلوقات به معنای واقعی است. السابقون، السابقون، اولئک المقربون اینان درجه نزدیکی به خالق یگانه را دریافت می‌دارند و این مسابقه خوبی‌ها بهترین الگو برای تمام جوامع و یکی از برجسته‌ترین عناصر فرهنگ ایثار و شهادت است.
عنصر دیگر این فرهنگ انتخاب آگاهانه مرگ است آنان که در راه خدا جهاد می‌کنند و در سماع تیر و ترکش مرگ جانانه به سماع عارفانه شهادت می‌پردازند با آگاهی تمام دست به انتخاب می‌زنند و برای کسب رضایت خالق و بهبود خلق جانانه می‌کوشند و به اوج اخلاص می‌رسند.
اخلاص و گذشتند از صافی‌های گوناگون برای یافتن ناب‌ترین گوهر موجود نیز یکی دیگر از عناصر این فرهنگ والا و بی نظیر است. شهید مطهری می‌نویسد: شهادت واژه ای است که در اسلام قداست خاصی دارد. در عرف خاص اسلامی هاله ای از نور این کلمه را فرا گرفته است این کلمه در همه عرف‌ها توأم با قرائت و عظمت بشیرت یاد کرده است.
خداوند انسان را به دمیدن روح خود مفتخر نموده و این راز شکوه و عظمت بعد معنوی و شخصیت ملکوتی انسان است و ارزش جسم خاکی تنها در حفاظت و مراقبت از روح خداوند است. از دیدگاه قرآن زندگی در ابدیت تجسم می‌یابد. چنان که در آیه ۶۴ سوره عنکبوت بدان اشاره شده است که این زندگی دنیا چیزی جز سرگرمی و بازی نیست و زندگی واقعی در سرای آخرت است اگر می‌دانستند.
یا در آیه ۷ سوره روم می‌فرماید «آن‌ها فقط ظاهری از زندگی دنیا را می‌دانند و از آخرت (و پایان کار) غافل‌اند.»
تنها موجودی که داری زندگی واقعی است خداوند است چنان که در آیات ۲۶ و ۲۷ سوره الرحمن خداوند می‌فرماید: «همه کسانی که روی آن زمین هستند فانی می‌شوند و تنها ذات ذوالجلال و گرامی پروردگارت باقی می‌ماند.»
انسان کامل، مشتقات ملاقات و وصل به یگانه معبود و خداوند بلند مرتبه و صاحب تمام کائنات و هستی است. این نگرش نبوت به نظام هستی و فلسفه آفرینش، مرگ را برای انسان لذت‌بخش و خوشایند می‌سازد، خاصه مرگی را که در راه رضای خداوند و بذل جان برای دیگر موجودات اوست و در نهایت خشنودی یگانه هستی‌بخش را به دنبال دارد.
از این‌رو عنصر اساسی فرهنگ ایثار و شهادت پیوستن به خالق یکتاست که سر منشأ و پایه اساسی و ستون این فرهنگ را تشکیل می‌دهد.
فداکاری ارزش جهانی و فرامذهبی است و همه به آن به دیده تکریم و احترام می‌نگرند و از این رو همیشه قهرمانان و ایثارگران در اذهان عمومی انسان‌ها و حافظه تاریخی اقوام، زنده و جاویدند، چنان که خداوند مژده این امر را به انسان‌ها داده است.
از او هستیم و به او می‌پیوندیم. این عنصر اساسی فرهنگ ایثار و شهادت است گذشتن از زندگی حقیر و فانی این دنیا، برای پیوستن به خالق بزرگ و یکتا و زندگی در کنار او تا ابدیت.
عنصر دیگر این فرهنگ بی‌مانند کرامت و منزلت انسان است. انسانی که به خاطر رضای خالق خدمت به خلق جان خود را فدا می‌کند در زمره افراد برگزیده جای داده و خود را به مرتبه ای والا هدایت می‌کند. او پوسته تنگ و حقیر این دنیا را می‌شکافد و هم چون کرمی در پیله دنیا پروانه‌وار به معبود خود می‌پیوندد و عزت و سعادت جاوید می‌یابد. خداوند در آیه‌ی ۳۸ سوره توبه می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! چراکه هنگامی‌که به شما گفته می‌شود به‌سوی جهاد در راه خدا حرکت کنید بر زمین سنگینی می‌کنید (و سستی به خرج می‌دهید)؟ آیا به زندگی دنیا به جای آخرت راضی شده‌اید؟ یا اینکه متاع فریبنده دنیا در برابر آخرت جز اندکی نیست»
عنصر مهم دیگر این فرهنگ عزت یافتن در دنیا و آخرت است چنان که پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: هیچ قطره ای نزد خداوند عزیز و بزرگ، محبوب تر از حفره خونی که در راه خدا ریخته شود نیست. هیچ وقت خون شهید هدر نمی‌رود، خون شهید به زمین نمی‌ریزد، خون شهید هر قطره‌اش تبدیل به صدها قطره و هزارها قطره، بلکه به دریایی از خون می‌گردد و وارد پیکر جامعه می‌شود. (کلینی ۵۳۱۵).
از دیگر عناصر فرهنگ ایثار و شهادت می توان به پویایی و تکامل انسان اشاره کرد. انسانی که خود را آماده می‌کند تا به مرحله ای برسد که جان فدای دوست کند انسانی پویاست که همواره رو به‌سوی کمال دارد و این کمال‌گرایی که در جان همه انسان‌ها به شکل فطرت وجود دارد فقط توسط عده‌ای خاص پرورده شده و به مرحله تکامل می‌رسد. آنان اهل حرکت و هجرت‌اند و لحظه‌ای آرام نمی‌گیرند و ایستادگی می‌کنند و سکون را موجب مرگ به ذلت و خواری می‌پندارند.
اینان با انتخاب شهادت در کالبد جامعه روح حرکت و حماسه می دمند و در راه رضایت خالق و بهبود اوضاع خلق جانانه می‌کوشند و به اوج اخلاص می‌رسند.
اخلاص و گذشتن از صافی‌های و یافتن ناب‌ترین گوهر موجود نیز یکی دیگر از عناصر این فرهنگ والا و بی نظیر است. شهید مطهری می‌نویسد: شهادت واژ ه ای است که در اسلام قداست خاصی دارد در عرف خاص اسلامی هاله‌ای از نور این کلمه را فراگرفته است این کلمه در عرف توأم قرائت و عظمت است. چیزی که هست معیارهای و ملاک‌ها متفاوت است از نظر اسلام هر کس به مقاومت و درجه شهادت نائل آید، یعنی واقعاً در راه هدف‌های عالی اسلامی به انگیزه‌ی برقراری ارزش‌های واقعی بیشتر کشته بشود به یکی از عالی‌ترین و واقعی‌ترین درجات و مراتبی که یک انسان ممکن است در مسیر صعودی خود نائل شود رسیده است.
شهید کسی است که به فداکاری و ازخودگذشتگی خود و با سوختن و خاکستر شدن محیط را برای دیگران مساعد می‌کند.
شهید مثل شمع است که خدمتش از نوع سوختن فعال شدن و پرتو افکندن است تا دیگران در این پرتو که به بهای نیستی او تمام شده بنشینند و آسایش یابند و کار خویش را انجام دهند. آری شهدا شمع و محفل بشریت‌اند. آنان که هستی خود را برای وصال به دوست مهیا کرده‌اند از دام‌های منیت رهیده و شیطان را در بند کشیده و او را به یاس کشانده‌اند. شهید به زندگی راستین می‌رسد و عنصر قرب الهی را به دست آورده است و الگویی بی مانند برای دیگران می‌سازد و این را شاید بتوان یکی دیگر از عناصر اساسی این فرهنگ به‌حساب آورد چراکه همواره قهرمانان و شهدا الگویی برای انسان‌های آزاده و جوانان و نوآمدگان در جوامع بشری به‌حساب می‌آیند.
برای این‌ها همه قطره‌ای بود از دریای عناصر این فرهنگ گران‌سنگ که واقعاً تبیین آن صدها قلم و خروارها کاغذ می‌طلبد. باشد این چکیده تلنگری برای محققین باشد که هرچه بیشتر در این زمینه بنویسند و اندیشه کنند و پرده از جنبه‌های بی‌حد این فرهنگ بی‌مانند یعنی فرهنگ ایثار و شهادت بردارند.

خبرنگار: احسانی زاده