یزد، زیر خط قرمز تنش آبی

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی یزدی نیوزشاید مشکل همینجا باشد؛ یعنی اگر حتی یک هزارم فیلم و آثار هنری ای که برای مسائل احساسی و عشقی ساخته می شود، برای جلب توجه مردم به کمبود آب ساخته می شد، مصرف آب مردم کشورمان چند برابر میانگین جهانی و وضعیت کمبود آب در کشور یکی از بغرنج ترین ها در جهان نبود.

وضعیت منابع آب کشور وقتی روشن تر شد که در بهار امسال، مدیر دفتر مطالعات شرکت مدیریت منابع آب ایران گزارشی از وضعیت دسترسی به آب در ایران داد. وی گفت: از میان شاخص های ""کمبود آب، تنش شدید آبی، ‌تنش آبی قابل تحمل، نرمال و مرطوب"، هیچ یک از استان های کشور حتی در وضع "قابل تحمل،‌ نرمال و مرطوب" هم قرار ندارند.

در این گزارش مشخص شد که استان یزد تنها یک پله با بدترین وضعیت ممکن منابع آب فاصله، و در مرحله "تنش شدید آبی" قرار دارد. بد نیست بدانید در شرایطی که میانگین مصرف آب به ازای هر فرد در کشور ۲۷۰ لیتر است، یزدی ها با میانگین ۳۵۰ لیتر یکی از پرمصرف ترین مردم کشور هستند و بعضی شهر های استان یزد تا دو برابر میانگین کشوری، آب مصرف می کنند.

اما برای شناخت بیشتر پیرامون مساله کمبود آب، باید بدانیم آبی که مصرف می کنیم از کجا می آید؟ وضعیت مصرف آب در یزد، کشور و جهان چگونه است؟ چه نسبتی از آب کشور در بخش کشاورزی، صنعت و مصارف شهری استفاده می شود و این نسبت در کشورهای پیشرفته چقدر است؟ راه های صرفه جویی در مصرف آب در هرکدام از این بخش ها چیست و تا کنون چه اقداماتی در این زمینه انجام گرفته است؟ فرهنگ مصرف آب در ایران چگونه است و از چه راه هایی می توان آن را تغییر داد؟

این بخشی از سوالات مطرح در مساله کمبود آب است که به بخشی از آنها در همین گزارش و به بخشی دیگر در قسمت دوم این گزارش در شماره بعد خواهیم پرداخت.

منابع آب یزد

هزاران سال است که یزد هیچگاه استان پرآبی نبوده و همیشه جزو استان های کم آب کشور به شمار آمده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای یزد در گفتگو با بشارت نو می گوید: آب یزد تا سال ۷۷ فقط از منابع آب زیر زمینی استان تامین می شده است و در این سال اولین خط انتقال آب از زاینده رود به استان یزد با ظرفیت ۹۸ میلیون مترمکعب در سال به بهره برداری رسید.

حسین غفوری ادامه می دهد: خط دوم انتقال آب به یزد که از سرچشمه بهشت آباد استان چهارمحال و بختیاری گرفته می شود، ظرفیتی معادل ۱۵۰ میلیون متر مکعب در سال دارد.

وی مدت اجرای پروژه انتقال مستقیم آب از بهشت آباد را ۶ سال اعلام می کند و می گوید: این پروژه از سال گذشته شروع شده ولی با توجه به منابع مالی محدود قطعا بیش از ۶ سال به درازا می کشد. پروژه بهشت آباد برای استان یزد حیاتی است و انتظار می رود مقامات استان اعتبارات کافی را برای این پروژه اختصاص دهند.

غفوری از خط سوم و چهارم انتقال آب به یزد نیز خبر می دهد. به گفته او خط سوم که از دریای عمان خواهد آمد، به بخش خصوصی سپرده خواهد شد و ظرفیت حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب دارد. خط چهارم نیز که انتقال آب از خلیج فارس به اردکان است نیز با ظرفیتی حدود ۳۰ میلیون لیتر، توسط شرکت چادرملو در حال انجام است.

البته آنطور که مدیرعامل سازمان آب و فاضلاب استان یزد می گوید هنوز هم دو چاه فعال یزدگرد و چرخاب در شهر یزد وجود دارد اما بقیه چاه های شهر به علت کیفیت پایین از مدار بهره برداری خارج شده اند. وی می افزاید: در بخشی از شهر یزد ۶۲ درصد آب مصرفی از آب انتقالی  تامین می شود و ۳۸ درصد از آب چاه های محلی که در بخش دیگر شهر این نسبت ۷۰ به ۳۰ است.

سرانه مصرف آب در ایران و جهان

همانطور که اشاره شد میانگین مصرف در ایران بسیار بیشتر از میانگین جهانی است.  در حالیکه میانگین مصرف آب شرب در بخش های مختلف کشاورزی، صنعتی و خانگی در جهان ۱۵۰ لیتر برای هر نفر است، این رقم در ایران به حدود ۲۷۰ لیتر می رسد.

اگرچه سرانه مصرف آب به ازای هرنفر در کشورهایی مانند اسپانیا (۲۰۰ لیتر در روز)، پرتقال (۱۹۴ لیتر در روز)، یونان (۱۷۵ لیتر در روز)، سوئد (۱۶۴ لیتر در روز)، دانمارک (۱۵۹ لیتر در روز)، انگلستان (۱۵۳ لیتر در روز)، اتریش (۱۵۳ لیتر در روز)، ایرلند (۱۴۲ لیتر در روز)، فرانسه (۱۳۹ لیتر در روز)، آلمان (۱۲۹ لیتر در روز)، هلند (۱۲۹ لیتر در روز)، بلژیک (۱۱۲ لیتر در روز) و لهستان (۹۸ لیتر در روز)، سوئیس (۲۵۲ لیتر در روز)، فندلاند (۲۱۳ لیتر در روز) از ایران کمتر است اما کشورهایی هستند که حتی از ایرانی ها هم آب بیشتری مصرف کنند؛ برای مثال آمریکایی ها ۲۹۵ و کانادایی ها ۳۲۶ لیتر اب در روز مصرف می کنند.

به گفته مدیر دفتر مدیریت مصرف و نظارت بر کاهش هدررفت آب شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، بالاتر از این ارقام هم وجود دارد و سرانه مصرف در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس که فاقد منابع آب تجدیدشونده هستند و به‌طور عمده از آب‌شیرین‌کن استفاده می‌کنند، به بالای ۱۰۰۰ لیتر در روز می رسد. به طور مثال سرانه مصرف در بحرین ۱۰۵۸، در کویت ۱۲۰۸، در عمان ۱۴۱۴، در قطر ۱۰۳۳، در عربستان ۲۵۴۲ و در امارات متحده عربی ۲۰۲۷ لیتر در روز است.

از دیگر عوامل تأثیرگذار بر بالا بودن سرانه مصرف در این کشورها، میتوان به اقلیم بسیار گرم به همراه تبخیر بسیار زیاد و همچنین عدم وجود محدودیت و تشویق برای استفاده بیشتر از آب، استفاده از استخر و… اشاره کرد.

سرانه مصرف آب در استان یزد

میانگین سرانه مصرف آب در استان یزد بیشتر از میانگین کشوری است. به طور مثال در یزد هر فرد ۳۵۰ لیتر در روز آب مصرف می کند.

به گفته مدیرعامل سازمان آب و فاضلاب استان یزد با وجود غیر متعارف بودن مصرف آب در شهر یزد، سرانه مصرف در باغ شهرهایی مانند تفت و مهریز، به حدود ۴۵۰ لیتر نیز می رسد.

روش های موثر صرفه جویی در مصرف آب

مدیرعامل سازمان آبفای استان یزد یکی از روش های موثر کاهش مصرف آب در تابستان را کاهش فشار آب می داند. وی با بیان اینکه این کار را شرکت آب و فاضلاب انجام می دهد، ادامه می دهد: هرساله به منظور کنترل مصرف، فشار شبکه حدود یک اتمسفر کاهش داده می شود و از عدد سه اتمسفر به حدود دو اتمسفر می رسد. همین کاهش ۳۰ درصدی فشار، باعث کاهش مصرف ۱۵ تا ۲۰ درصدی آب می شود.

علی اسلامی سرانه مصرف آب هر نفر در مورد کولر در استان یزد را حدود ۱۰۰ لیتر اعلام می کند و می گوید: یکی از دلایل مهم بالا بودن میانگین مصرف آب در استان یزد، کولرهای آبی هستند. کاهش مصرف آب در کولرها کاری علمی است که باید در دانشگاه ها و مراکز فنی بررسی شود. تقاضایم از دانشگاهیان کشور مخصوصا دانشگاه های یزد، این است که فکری اساسی روی این قضیه بکنند اما با استفاده از روش های معمولی مانند نصب سایه بان روی کولر می توان ۲۰ تا ۳۰ درصد در آب مصرفی کولرها صرفه جویی کرد.

وی در پاسخ به این پرسش که راه های موثر صرفه جویی در مصرف آب کدامند، می گوید: استفاده از شیرهای کاهنده مصرف به دلیل قابل تنظیم بودن و اینکه امکان کنترل مصرف در آنها و همچنین صرفه جویی در مصرف آب در حمام و دستشویی نیز می تواند بسیار موثر باشد زیرا بیشترین آب در دستشویی و حمام مصرف می شود.

به گفته او از مجموع آب شرب جاری در شبکه های شهر، حدود ۸ درصد آن به مصرف فضای سبز شهری می رسد که شهرداری ها بایستی فکری اساسی در این رابطه داشته باشند و برای آبیاری این معابر از آب غیر شرب استفاده کنند.

اما حسین ملکی نژاد، دانشیار دانشکده منابع دانشگاه یزد، معتقد است فرهنگ سازی را باید اولویت قرار داد.

او که دکترای هیدرولوژی و منابع آب از وین اتریش را دارد، می گوید: "در زمینه فرهنگ سازی برای استفاده از آب کم کاری کرده ایم و متاسفانه مساله کم آبی از طرف مسئولان جدی گرفته نمی شود. باید کلیپ و فیلم هایی تهیه کرد و به مردم گفت که مساله کمبود آب مساله ای جدی است. الآن سرانه مصرف ما دو برابر جهان است و این مردم هستند که به این میزان مصرف می کنند".

این استاد دانشگاه یزد ادامه می دهد: "هر کولر آبی روزانه ۶۰۰ لیتر آب مصرف میکند. در این زمینه آیا بر روی تغییر تکنولوژی یا بهینه کردن کولر های آبی سرمایه گذاری انجام داده ایم؟ می توان با تغییر تکنولوژی ساخت این کولر ها، مصرف آن ها را تا حد زیادی کاهش داد".

به نظر می رسد در شرایطی که مقامی مسئول در حوزه آب از دانشگاهیان درخواست کمک در زمینه کاهش مصرف دستگاه های پر مصرف، مانند کولر را دارد، دانشگاهیان از سرمایه گذاری نکردن در این بخش گلایه می کنند و تلویحا نبود توجه کافی و تخصیص نیافتن بودجه لازم را دلیل پیگیری نشدن مسائل علمی در حوزه آب می دانند.

یزد دارای کمترین هدر رفت آب شرب در کشور

تاسیسات آب استان با گذشت زمان فرسوده شده اند و این خود عامل هدر رفتن آب از طریق بخشی از این تاسیسات است. به گفته اسلامی در استان یزد حدود ۶۰۰ کیلومتر از شبکه های آبرسانی باید تعویض شود که در این زمینه، به دلیل کمبود اعتبار، مقداری عقب ماندگی وجود دارد.

این مقام مسئول اضافه می کند: با وجود این مشکلات، میانگین هدر رفت آب در تاسیسات آب شرب استان حدود ۱۸ درصد است که کمترین میزان هدر رفت در کل کشور محسوب می شود.

این آمار در حالی ارائه شده که به گفته ملکی نژاد در تهران حدود ۳۰ درصد آب از طریق تاسیسات آبرسانی تلف می شود.

کالای گرانی که ارزان عرضه می شود

به نظر می رسد قیمت پایین آب نیز تاثیر زیادی در اسراف آن دارد. همانطور که حسین ملکی نژاد، دانشیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه یزد می گوید، هر کالایی که ارزان به دست مردم برسد، اهمیت زیادی برایش قائل نمی شوند. وی عنوان می کند که هزینه تمام شده آب بالا است و پول دریافتی بابت مصارف خانگی اندک است.

مدیرعامل آبفای یزد نیز این گفته را تایید می کند و می گوید: یکی از راه های کنترل مصرف هر کالا، بهای آن است. هرچه یک کالا کمیاب تر باشد، قیمتش بر اساس عرضه و تقاضا بیشتر خواهد بود. پس آب هم عنوان کالایی کمیاب باید قیمت منطقی داشته باشد، اما چون آب کالایی حیاتی است و عدم تامین کافی آن می تواند تبعات بهداشتی داشته باشد، در همه کشورها برای آب یارانه پرداخت می شود، اگرچه میزان این یارانه متفاوت است.

اسلامی راه منطقی در نرخ گذاری آب را اینطور شرح می دهد: قیمت آب در مصرف معقول که نیاز طبیعی همه است، نرخ پایینی داشته باشد و برای مصارف بالاتر از میزان نیاز، نرخ آن به طور قابل توجهی، به صورت پلکانی افزایش پیدا کند. دولت نیز عزم انجام این کار را دارد و وزارت نیرو برای انجام این مهم تعرفه های متفاوتی را در مصارف مختلف به سازمان های متولی قیمت گذاری پیشنهاد داده است که قطعا در میزان مصرف به طور قابل توجهی تاثیرگذار خواهد بود.