خانه تاریخی کلاهدوزها یکی از جاذبه‌های کم‌نظیر یزد

 

روزگاری نیز دو قنات به اسامی «رحیم آباد» و «زارج» از زیر این بنا عبور می‌کرده که هنوز هم قنات دو هزار ساله زارچ با ۷۵ کیلومتر طول کانال، در زیر حیاط این عمارت در جریان است. 

 

علاوه بر کلاهدوز و همسرشان، دختر و دو پسر و عروس‌هایشان و نیز دو خانواده از خدمتکاران سیاه‌پوست نیز در این عمارت و منزل مجاور آن سکونت داشته‌اند. 

 

بخش‌های اصلی مختلف در این بنا را می‌توان به شرح زیر معرفی کرد؛‌ 

 

اتاق اورسی: این اتاق به عنوان حجله خانه در هنگام ازدواج و مهمان خانه ساکنین بوده است. برای بازکردن پنجره‌های آن که از پایین به بالا باز می‌شوند و دو نفر از خدمتکاران، هر پنجره را روی شانه‌های خود گذاشته و به بالا می‌کشیدند تا بتوانند چفت‌های آن را ببندند.

 

اتاق پنج دری: این اتاق به عنوان خیاط‌خانه و اتاق خدمه مورد استفاده بوده است.

 

اتاق دالان:این اتاق در کنار پنج دری و محل سکونت آقای کلاهدوز بوده و پس از فوت ایشان اتاق همسر وی بوده است : اتاق دالان 

 

اتاق بادگیر: در سمت دیگر خانه، اتاق پنج دری دیگری قرار داشته که قبلاً دارای بادگیری بوده و در این اتاق، دختر بیوه کلاهدوز زندگی می‌کرده است.  

 

تالار: محوطه‌ای است که سقف آن اکثراً بسیار بلند و قوسی شکل است که در اصطلاح یزدی‌ها به آن «خنک جای» یعنی مکانی برای استراحت در ایام تابستان گفته می‌شود. 

 

البته هر اتاق دارای فضای کوچکی به نام بالاخانه جهت نگهداری اشیاء با ارزش و نیز یک انباری است، زیرزمین این خانه نیز در چهار طرف حیاط و قسمت زیر هر اتاق منحصر به افرادی بوده است که در فصل گرما از آن استفاده می‌کرده‌اند. 

 

در زیر اتاق اورسی اتاقی جهت نگهداری خمره‌ها، شیشه‌های ترشی و سرکه، همچنین در زیر اتاق پنج دری اتاقی مشابه آن جهت صرف نهار، شام و خواب در فصل تابستان بوده است. 

 

سرداب این خانه هم داری حوضی کوچک و محل گذر قنات بوده که دارای اختلاف دمای ۱۴درجه با سطح زمین در فصل تابستان است و برای ذخیره میوه و مواد غذایی مورد استفاده بوده و پایاب این بنا نیز محلی برای شستن ظروف و البسه بوده است. 

 

نقوش گچ‌کاری ساختمان خانه کلاهدوزها که در نوع خود کم نظیر است به نقش‌های گیاهی مشهور است و نمایشگر گل‌ها، گیاهان و حیواناتی است که حیات‌بخش کاشی‌کاری و گچ‌بری در طبیعت خشک کویر هستند. زمینه‌ی این گچ‌کاری‌ها نیز سیمگل کمرنگ است که با کاهگل بسیار ظریف اجرا شده است.

 

در پشت بام این منزل‌، چاه‌خانه‌ای وجود دارد که آب آن از دو طریق شامل چاه معروف به چهل‌گز و قنات محمدآباد قابل تأمین بوده و به وسیله چرخ چاه، دو نفر آبک‌ش، آب را به درون منبعی که هنوز هم وجود دارد ریخته و آن را پر می‌کردند تا به وسیله دو شیر آب به مصرف اهل منزل برسد. پشت منبع نیز حوض کوچکی است که با پرشدن آب آن از فواره‌های حوض حیاط فوران می‌کرده است. 

 

هم‌اکنون در این خانه تاریخی که تبدیل به موزه آب یزد شده، ابزارهایی مانند کلنگ ‎ های ویژه کندن کاریز، چرخ ‎ چاه، البسه مورد استفاده مقنیان، انواع شیر ‎ های برداشت آب از آب انبار ‎ ها، ظرف ‎ های سفالی و شیشه ‎ ای ویژه ترابری و نگهداری آب، یک رشته مشک سقایی و ماکت چگونگی گردش آب قنات ‎ ها و اسناد و مدارک و وقف‌نامه ‎ های مربط به آب و قنوات وجود دارد.

 

البته تعدادی از این اشیا نیز به دلیل قدمت بالا، منحصر به فرد هستند که برای نمونه می‌توان به چند مشربه یاد کرد که از هزار سال پیش در این موزه در معرض دید همگان قرار گرفته و از آن‌ها در کتاب ‎ های تاریخی کهن به عناوین مختلف یاد کرده ‎ اند.

 

هم‌چنین ظرفی شیشه ‎ ای با لوله ‎ های جانبی در این موزه وجود دارد که صدها سال پیش، آب را داخل آن می ‎ ریختند و در محوطه بالایی آن برف قرار می ‎ دادند. این ظرف چون دوجداره است، برف به مرور آب شده و باعث می ‎ شده که این آب همواره خنک، تازه و عاری از هر گونه آلودگی به دلیل عدم ورود حشرات به آن باشد. 

 

 

 

 

منبع:ایسنایزد