تلاش مردم و مسئولان یزد برای جهانی شدن

 

به گفته محمد رهوارزاده، فعال میراث فرهنگی در شهر یزد: «از بهمن ۹۴ کمپینی در جهت همکاری عمومی مردم برای آماده‌سازی بافت تاریخی شهر برای ثبت شهر در فهرست آثار یونسکو تشکیل شد. میراث فرهنگی پایگاه ثبت جهانی یزد را به سرپرستی آقای فرهمند تاسیس کرد و از انجمن‌های محلات کمک گرفت. خصوصا در یک ماه اخیر کارها جدی‌تر شد و مردم به صورت شبانه‌روزی فعالیت داشتند.»

 

 

حسینی، مسوول فنی پایگاه میراث جهانی شهر یزد در خصوص تعامل مردم با این پایگاه در ماه‌های گذشته به «اعتماد» می‌گوید: «از طریق جشن‌ها و جشنواره‌هایی که برگزار شد ارتباطات خوبی با مردم برقرار کردیم، با همکاری مردم توانستیم از یک محله به صورت خانه به خانه بازدید کنیم و مشکلات‌شان را لیست کنیم، یک تومار مردمی خطاب به رییس‌جمهور امضا شد و همه مردم خواهان حمایت دولت برای فراهم شدن شرایط ثبت جهانی، ما با نمایندگان محلات و بازار جلساتی داشتیم و همه مشتاق بودند برای همکاری در این زمینه. در طول این مدت مردم با مراجعه به پایگاه میراث فرهنگی که در خانه شکوهی مستقر است، اعلام آمادگی می‌کردند که اگر کاری هست ما حاضریم انجام دهیم.»

 

حضور مردم برای حفاظت از آثار تاریخی بسیار تاثیرگذار و مهم است اما چنانچه این حرکت‌های خودجوش توسط مدیران حمایت و توسط کارشناسان امر به سمت و سوی درست هدایت نشود نمی‌تواند آن‌طور که باید نتیجه بخش باشد. موفقیت کمپین مردم در یزد علاوه بر دغدغه مندی عموم مردم برای جهانی شدن این شهر، نتیجه درایت مدیران شهری هم هست، همان‌طور که فعالان میراث فرهنگی در سارمان‌های مردم نهاد این شهر به آن اعتراف می‌کنند، امیر ترقی‌نژاد یکی از فعالان میراث فرهنگی در این شهر است که در مورد دلیل موفقیت این کمپین می‌گوید: «آقای سید حسینی که در دولت اصلاحات پیگیر پرونده ثبت جهانی یزد بودند و در دولت نهم و دهم کنار گذاشته شده بودند، در دولت آقای روحانی به عنوان معاون عمرانی استاندار منصوب شدند و همزمان یک تیم متخصص و آگاه به حوزه میراث فرهنگی مدیریت اداره کل میراث فرهنگی برعهده گرفتند. این یک گام به جلو محسوب می‌شود. ضمن اینکه دولت تا حدودی به تشکل‌ها بها داده است و حمایت‌های مالی و معنوی از فعالان میراث فرهنگی صورت گرفته است.

 

اما اینکه همراهی و همدلی مردم در بافت تاریخی از چه زمانی شروع شده است باید رجوع کنیم به زمانی که تخریب‌هایی در منطقه تاریخی امامزاده جعفر اتفاق افتاد، در آن زمان دوستداران میراث فرهنگی بودند که با حضور تاثیرگذارشان از این میراث حفاظت کردند. قبل از بحث آماده‌سازی شهر برای ثبت جهانی، بحث حفاظت از بافت تاریخی در آن مقطع توسط مردم انجام شد. هرچند سه خانه تاریخی در آن زمان تخریب شد. اما همچنان این نگرانی بین دوستداران میراث فرهنگی وجود داشت که بافت تاریخی گسترده شهر حدود ۱۵۰ هکتار است، باز هم مورد تعرض و تخریب قرار گیرد. علاوه بر این دانشجویان حوزه فرهنگ و رشته معماری نقش زیادی داشتند، دانشجویان وقتی به اهمیت موضوع آگاه شدند به صحنه آمدند. حتی یکی از تشکل‌هایی که در حوزه ادبیات فعالیت می‌کند هم مشارکت داشت.»

 

مدیران میراث فرهنگی معتقدند این حجم از همکاری و همدلی در بهسازی یک شهر، بی‌سابقه بوده و این مشارکت عمومی تاثیرگذار می‌تواند الگوی سایر شهرهای تاریخی ما باشد. محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور و مسوول بخش ثبت پرونده‌های جهانی ایران در مورد اتفاقی که مردم و مسوولان یزد رقم زده‌اند و در یک کار گروهی فضای بافت تاریخی را برای حضور نماینده یونسکو آماده کردند، به «اعتماد» می‌گوید: «همت و غیرت مردم و همدلی مردم یکی از اتفاقات مهمی است که باید به آن توجه کرد. در شهر برای بهبود وضعیت بافت تاریخی در این چند سال تلاش‌های فراوانی شده است، به این دلیل که مردم یزد خواهان حفظ آثار تاریخی و شهرشان و سنت‌ها و اعتقادات‌شان و بسیار مقید به حفظ میراث ناملموس خود هستند.»

 

یکی از مواردی که یونسکو در مورد پرونده ثبت جهانی لوت هم مطرح کرد، موضوع مدیریت این اثر بود، این مساله در مورد شهر یزد هم مطرح است و مدیریت یکپارچه یک شهر تاریخی موضوعی است که در ایران برای نخستین بار قرار است در یزد تجربه شود. طالبیان در این مورد معتقد است: « اگر ما در یزد موفق شویم و بتوانیم الگویی تهیه کنیم که نشان دهد یک شهر تاریخی چطور می‌تواند حفظ شود و با زندگی و نیازهای امروز مردم هم سازگاری داشته باشد و مدیریت آن به شکلی انجام شود که خللی به آثار باقیمانده از گذشته وارد نکند و جوری رفتار کنیم که ارزش‌های تاریخی و فرهنگی نه تنها حفظ شوند بلکه خلاقیت‌های امروز بتوانند در حفاظت و معرفی آنها نقش داشته باشند، می‌توانیم برای حفظ شهرهای تاریخی دیگرمان هم موفق عمل کنیم. موضوع ثبت جهانی با معیشت مردم گره خورده، خانه‌های سنتی که گردشگرها از آنها استفاده می‌کنند و خیلی علاقه‌مندند زندگی در فضای تاریخی را تجربه کنند، می‌تواند در ارتقای کیفیت زندگی مردم محلی نقش داشته باشد. در بخش وسیعی از بافت تاریخی یزد مردم زندگی می‌کنند، به دلیل اینکه اسوه‌های ایرانی – اسلامی در آن وجود دارد و علاقه‌مندند که این زندگی و هویت را حفظ کنند.»

 

چرا پرونده یزد مهم است؟

 

«یزد یکی از شهرهای مهم حاشیه کویر در ایران است که خلاقیت و ابداعات فراوانی در طول تاریخ از قرن ۴ هجری تا قرن ۱۴ به مدت بیش از هزار سال در آن مشاهده شده است. بافت تاریخی یزد همچنین نسبت به دیگر شهرهای کشور از سلامت بیشتر و مدیریت نسبی قابل قبولی برخوردار است. بافت خشتی آن نیز وسعت زیادی دارد و بسیاری از ارزش‌های معماری و شهری خود را تا به امروز حفظ کرده است. همین دلایل موجب شد این شهر به عنوان کاندیدای ثبت جهانی انتخاب شود.» این توضیح طالبیان است در مورد اهمیت پرونده یزد و دلیل انتخاب این شهر به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران که پرونده ثبت آن به یونسکو ارایه شده است.

 

ترقی‌نژاد در مورد جاذبه‌های دیگر شهر یزد می‌گوید: «یزد ظرفیت جذب گردشگران مذهبی و آموزشی و دانشگاهی را دارد، البته گردشگری مذهبی منظور فقط گردشگران مسلمان نیست، حدود ۵ هزار زرتشتی در یزد زندگی می‌کنند و به همین دلیل در مناسبت‌های مختلف زرتشتیان جهان به این شهر می‌آیند تا در آتشکده‌های بزرگ این شهر مراسم عبادی‌شان را انجام دهند. همچنین حسینیه‌ها و مساجد تاریخی بزرگی در این شهر قرار دارد که در مناسبت‌های مختلف مذهبی رونق ویژه‌ای دارند. به طور کلی استان یزد نزدیک به ۵ هزار آثار تاریخی دارد که بعضی از آنها هنوز حتی در فهرست ملی هم ثبت نشده‌اند.»

 

 

 

طبق اعلام مسوول بخش ثبت پرونده‌های جهانی ایران، پرونده ثبت جهانی یزد تیرماه سال آینده در صحن علنی کمیته ثبت جهانی یونسکو در لهستان مورد قضاوت قرار می‌گیرد. چند هفته قبل  هم ارزیابان یونسکو به یزد آمدند تا از نزدیک و بر اساس فاکتورهای مورد نظرشان این محدوده را بررسی کنند، اما در جریان بازدید ارزیابان یونسکو از یک اثر چه اتفاقی می‌افتد؟ و آیا یک بار بازدید برای تکمیل گزارش ثبت کافی است؟ پاسخ طالبیان به این سوالات این است: «ارزیاب یونسکو زمانی که برای بازدید می‌آید ابتدا یک گزارش براساس داده‌های ما در پرونده تهیه می‌کند و مشاهدات خود را با مندرجات پرونده تطبیق می‌دهد، اما بحث ارزیابی شرایط بخشی از پرونده است و بیشتر موضوع برنامه مدیریت اثر مطرح است و تاکید روی این است که برنامه مدیریتی‌ای که ما ارایه کرده‌ایم قابل اجراست یا نه. اصالت و یکپارچگی اثر هم موضوعات مهمی هستند که معمولا ارزیاب‌ها کنترل می‌کنند. طی بازدید ارزیاب یونسکو از گردشگران سوال می‌کند در مورد برداشتی که از فضای شهر داشتند، با NGO‌ها جلسه گذاشته‌اند و نظرات را جمع‌آوری می‌کند، اما در طول بازدید قضاوتی نمی‌کند به دلیل اینکه باید گزارش خود را بر اساس سوالاتی که ایکوموس دراختیارش گذاشته، تهیه می‌کند، نقشه‌ها را چک می‌کند و بعد گزارش نهایی را ارایه می‌دهد. نمی‌شود گفت که یک بار بازدید کافی است یا نه در مورد بعضی آثار ممکن است چندبار ارزیابان مراجعه کنند و بازدید داشته باشند. معمولا کارشناسی که بازدید داشته گزارشش را ارایه می‌کند، اگر کمیته ثبت جهانی با همین یک گزارش قانع شد مجددا بازدید انجام نمی‌شود، اما اگر قانع نشوند تا قبل از اجلاس ممکن است باز هم بازدید داشته باشند. اما بستگی به گزارش و اطلاعاتی دارد که ایکوموس دریافت می‌کند.»

 

یزد از نگاه ارزیاب یونسکو

 

چندی پیش  ماریانا کوریا به ایران آمد تا از نزدیک از بافت تاریخی یزد بازدید کند. خانم کوریا چهارمین بار است که به ایران می‌آید و دلیل انتخابش به عنوان نخستین ارزیاب که پرونده یزد را در بازدید میدانی مورد بررسی قرار می‌دهد این است که کارشناس و متخصص خشت و خاک است. کارشناس اهل پرتغال یونسکو بعد از بازدید از بافت تاریخی یزد گفت: «مردمی که این میراث را به وجود آورده‌اند، خود نیز از آن مراقبت می‌کنند و در این راستا مسوولان موظف به حمایت از سکونتگاه‌ها، تامین زیرساخت‌ها و پاسداری از ارزش‌های مردم هستند.» ارزیاب یونسکو همچنین بعد از بازدید قنات زارچ و باغ دولت‌آباد که به ثبت جهانی رسیده است به ایرنا گفت: «  در گذشته از قنات‌هایی در کشورهای الجزایر و مراکش بازدید کرده‌ام که البته به ثبت جهانی نرسیده اما ورود به این قنات لذتی خاص و منحصر به فرد داشت؛ نوع معماری باغ دولت آباد و چینه‌های خشتی آن نیز امتداد معماری هزاران ساله‌ای است که همچنان ادامه دارد.»